در این پژوهش، به منظور دستیابی به چگونگی استفاده از دلیل عقل در فقه شیعه و کاربرد عملی آن؛ نظرات اصولی و سیره عملی شیخ طوسی، ابن ادریس، محقق حلی، محقق اردبیلی، فیض کاشانی و شیخ انصاری بررسی شده است. این بررسی با روش تحلیل محتوای متون فقهی واصولی و با تمرکز بر فتاوای استدلالی انجام گردیده است. نتایج نشان می‌دهد که نامبردگان استفاده از عقل را برای اثبات شریعت و لزوم پیروی از آن پذیرفته و احکام کل...

عقل عملی کاربردهای فراوانی در مباحث اصولی دارد، اما با توجه به هدف علم اصول و مقدمه بودن آن برای فقه، صرفاً از یکی از کاربردهای عقل یعنی عقل مشرِّع سخن به میان آمده و ضوابط و لوازم آن مطرح‌شده است. درحالی‌که به اذعان برخی از علماء، کارکرد این درک عقل در علم فقه، نادر است و این کاربرد ناچیز، موجب کم‌اهمیت شدن مبحث عقل در بین مسائل علم اصول شده است درحالی‌که کارکرد عقل در سامان دادن به مسائل اصولی و...

یکی از تعالیم منسوب به ابن رشد که در قرن سیزدهم میلادی حملات تند مقامات کلیسا را متوجه ابن رشدیان لاتینی ساخت، آموزۀ فلسفی وحدت عقل (نفس عاقله) در همۀ آدمیان است که لازمۀ آن را انکار جاودانگی فردی دانسته اند. ابن رشدیان خود این ملازمه را پذیرفته و گاه برای دفاع هم زمان از آن آموزۀ فلسفی و این اعتقاد دینی به نظریۀ حقیقت دوگانه (امکان حق بودن دو گزارۀ متناقض در دو ساحت مختلف) پناه برده اند. خاستگ...

دیدگاه های گوناگون، به ویژه دیدگاه قرآن در مورد »مبنای حقوق« مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نویسنده، نخست به تعریف »حقوق« پرداخته و چنین نتیجه گرفته که عنصر »الزام« در ذات قواعد حقوقی وجود دارد. سپس به تعریف »الزام« پرداخته و دو دیدگاه را در این زمینه آورده است که یکی الزام را ضمانت اجرا و دیگری تکلیف می داند. پس از نقد دیدگاه نخست و پذیرش دیدگاه دوم با اندکی اصلاح، به نظریات مطرح در باب خاست...

یکی از مسائل مورد توجه شارحان روایات الکافی تعریف عقل و حدودکارآیی آن است. این توجه به دلیل وجود روایات اهل بیت _ علیهم السلام _ در اصول الکافی است. این مقاله در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول، شامل تعریف عقل از نگاه ملاصالح مازندرانی و علامه مجلسی است. ملاصالح دارای تمایلات فلسفی بوده و بنا بر این، تعریف وی از عقل کاملاً متأثر از نگاه فلسفی وی است؛ اما علامه مجلسی به دلیل نگاه منتقدانه به فلسفه...

عقل خصیصه مهم آدمی و ابزار ارزشمند او، در شناخت حقایق است. تکیه و تاکید زیاد فلاسفه به آن، خصوصا در درک مسایل ماوراالطبیعی، انگیزه ای برای مخالفت عارفان با آنان شده است. ابن عربی در آثار خود عقل را عاقلانه به نقد کشیده و مواضع توانایی و ناتوانی آن را تبیین کرده است. وی توانایی عقل را صرفا در حوزه طبیعت و معیشت می داند؛ اما در قلمرو ماورا طبیعت و در شناخت حق تعالی، عجز آن را نمایان می سازد؛ چرا ...

بحث عقل، کارکرد و محدوده آن یکی از مباحث مهم و تأثیرگذار در شکل گیری آرا و عقاید، مخصوصاً در حوزه دین، است که افراط و تفریط های فراوانی در خصوص آن صورت گرفته است. در این مقاله ضمن بررسی معانی عقل، دیدگاه ابن تیمیه، از رهبران و بنیان گذاران جریان سلفی گری، و شیخ یوسف بحرانی، از علمای اخباری گری شیعه، را بررسی می کنیم و نقاط اشتراک و اختلاف آنها را، به رغم ظاهرگرایی هر دو، می کاویم. هرچند هر دو تا...

فلوطین به سه اقنوم احد، عقل و نفس قائل است که اقنوم دوم قابل تطبیق با صادر اول است. احد عقل را بی آن که بداند، به وجود می آورد. عقل به مثابه ی تصویر احد، ابتدا واحد و نامتعین است، اما سپس میلی گناه آلود او را از احد جدا می کند. عقل پس از جدایی، گویی پشیمان می شود و دوباره به سوی احد بازمی گردد. این بازگشت باعث متعین شدن عقل و کامل شدن فعلیت او و پیدایی ایده ها می شود. با این که تبیین فلوطین تفا...

این پژوهش، تحت عنوان ماهیت و حقیقت ایمان از دیدگاه اشاعره، معتزله و امامیه تدوین یافته است. در آن سعی شده آیات و روایات را محور قرار دهد. فصل اول شامل مباحثی چون بیان و تعریف مسأله، سوال های اصلی و فرعی و پیشینه تحقیق، فرضیه های تحقیق و معنای لغوی واژه های کلیدی است. فصل دوم: تاریخچه اشاعره، بررسی حقیقت ایمان و رابطه آن با اسلام، عمل صالح، علم و یقین و نقصان و زیاده و مراتب ایمان و کفر و فسق قر...