بررسی کارایی ابزارهای مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران

هدف اساسی رساله بررسی این مسئله بود که ابزارها و شیوه های مشارکتی حمایتی که عمده ترین شیوه مشارکتی در دوره جنگ و قبل از آن بوده است . آیا توانسته اند مشارکت فعال و حتی حمایتی نیروهای اجتماعی را فراهم کنند. برای پاسخ به این سئوال ابتدا با توجه به مبانی نظری تحقیق، ابزارهای و شیوه های مشارکتی در جمهوری اسلامی را در دو گونه ابزارهای مستقیم و ابزارهای غیرمستقیم (سازمانی) مورد مطالعه قرار دادیم. انتخابات ، راهپیمائیها، تظاهرات خوشونتبار، حضور در جبهه های جنگ به عنوان شیوه های مشارکتی مستقیم و گروهها با تشکلهای سیاسی و صنفی که در راستای تحقق برخی اهداف و خواسته های سیاسی و اجتماعی بوجود آمده اند و یا برای سازماندهی مشارکت مردم در حمایت از نظام سیاسی ایجاد شده اند بعنوان ابزارهای غیرمستقیم مشارکت سیاسی در سه دوره تاریخی مورد بررسی قرار گرفته اند. که یافته های تحقیق در این زمینه بدین ترتیب می باشد. در دوره اول (1357-60)، مشارکت توده ها عمدتا به شیوه های مستقیم بوده، در عین حال احزاب و گروه های سیاسی متنوعی در حال شکل گیری می باشد. نتیجه بررسی کارکرد این احزاب و گروهها نشان داد که در جهت جلب وسیع افکار عمومی توان لازم را ندارند لذا برای تاثیرگذاری در صحنه سیاست به تشنج آفرینی روی می آوردند. در دوره دوم با دوره جنگ ، مشارکت در جبهه ها در جهت حمایت از نظام و رهبری و حضور در "صحنه انتخابات " و راهنمائیها، شیوه مشارکت بوده است و احزاب و گروه ها بتدریج از بین رفته و نفس خاصی در فرایندهای سیاسی ندارند. در دوره پس از جنگ تمایز خاصی از نظر شکل و شیوه های مشارکت بوجود می آید و سازوکارهای مرسوم مشارکتی مانند نهاد بسیج و انتخابات و تشکلهای سیاسی از نظر مشارکت حمایتی و غیرحمایتی تضعیف می شوند و بخشهایی از جامعه برای تاثیرگذاری بر عرصه سیاسی به انواع دیگری از شیوه ها و ابزارهای مشارکتی مانند تظاهرات اعتراض آمیز، اعتصابات و مطبوعات روی می آوردند. یافته های تحقیق در دوره سوم حاکی از آن بود که تعبیر نگرش جامعه - نخبگان و توده های سیاسی نسبت به جایگاه خود در عرصه سیاست تلاش ملی و تلاش برای تحقق اهداف و خواسته های سیاسی - اجتماعی خود که در دوره جنگ مطرح نشده بود. از مهمترین عوامل موثر بر تضعیف کارائی ابزارهای مشارکتی دوره جنگ می باشد و به عبارتی تعبیر مقتضیات سیاسی و اجتماعی پس از جنگ کارکرد حمایتی این ابزارها را تحت تاثیر قرار داد.