زمینه ها و درونمایه های اجتماعی شعر دوره بیداری

چکیده ادبیّات فارسی با پیشینه، گستردگی و بیشینه ی غنی، در برخورد با جامعه، توانایی های فراوانی از خود بروز داده است. یکی از این توانایی ها و ظرفیت ها، نگاه شاعر و نویسنده به مولّفه های گوناگون زندگی اجتماعی مردم و بازتاب آن در آثار نظم و نثر است. از آن جایی که اجزای یک جامعه و نهادهای گوناگون آن،چون اندام های یک موجود به هم وابسته اند، این وابستگی، خواه ناخواه کنش و واکنش هایی را در پی دارد.آثار نظم و نثر فارسی، در گذر زمان و در حیات بیش از دوازده قرن خود، توانسته است چون آیینه ای مظهر و مجلای دردها، آرمان ها، فرهنگ ها، آداب و رسوم، هنجارها و ناهنجاری ها، طبقات اجتماعی و مانند آن باشد. از سوی دیگر همین آثارادبی،الهام بخش زندگی مردم و انگیزه ی حرکت ها، جنبش ها و به طور کلّی بستر مهمّ تحوّلات جامعه بوده است. همان گونه که از بستر اوضاع و شرایط اجتماعی به خوبی استفاده کرده است. به همین سبب کمتر دوره ای از آثار ادبی را می توان پیدا کرد که حلقه ی اتّصال تعامل آفرینندگان آثار ادبی با بستر جامعه به کلّی قطع شده باشد.شعر فارسی، از این منظر، موفّقیّت بیشتری داشته است. نگاهی ژرف و بنیادی به آثار برجسته ای چون: شاهنامه ی فردوسی، قصاید ناصر خسرو، خمسه ی نظامی، قصاید سنایی، انوری و خاقانی، کلّیات سعدی، دیوان صائب تبریزی،دیوان ادیب الممالک فراهانی، کلّیات عارف قزوینی، ایرج میرزا و نیما یوشیج و آثار اخوان ثالث مویّد این ادّعا است.پژوهش حاضر بر آن است که از منظر رویکرد جامعه شناختی ادبیّات به بررسی زمینه ها و درون مایه های اجتماعی یکی از ادوار تأثیر گذار شعر فارسی یعنی دوره ی بیداری بپردازد. از آن جایی که پرداختن به شعر همه ی شاعران این دوره، به پژوهش های گسترده تری نیاز دارد، فقط شعر شش شاعر برجسته ی این دوره؛یعنی یغمای جندقی، داوری شیرازی، فتح الله خان شیبانی، محمود خان ملک الشعرا، میرزا حبیب خراسانی و ادیب الممالک فراهانی،مورد بررسی قرار گرفته است.درادامه دلایل گزینش این شاعران از مجموع گویندگان این دوره خواهد آمد.به این امید که شعر ایشان بتواند کلّیّت شعر دوره ی بیداری را در بر بگیرد.