ارزیابی تحمل ژنوتیپ های مختلف جو به تنش گرمایی انتهای دوره رشد

چکیده از آنجایی که در برخی مناطق کشور، ازجمله نواحی شمالی استان گلستان، تنش درجه حرارت بالا عامل محدود کننده ای برای تولید بسیاری از گیاهان زراعی به ویژه غلات محسوب می شود، انجام تحقیقات و مطالعه واکنش ژنوتیپ های مختلف و گزینش آنها از نظر تحمل به تنش گرما حایز اهمیت است. به منظور ارزیابی تحمل ژنوتیپ های مختلف جو به تنش گرمایی انتهای دوره رشد دو آزمایش جداگانه هر یک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، و در سال زراعی 88-1387 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد کاووس اجرا گردید. ده ژنوتیپ جو در دو تاریخ کاشت، 24 آذر (تاریخ کاشت مناسب به عنوان شرایط مساعد محیطی)، 12 بهمن (دیر کاشت به عنوان شرایط نامساعد محیطی) به منظور برخورد مراحل فنولوژیک رشد بعد از گرده افشانی با تنش گرمای آخر فصل، مورد مطالعه قرار گرفتند. هر ژنوتیپ در شش خط به طول پنج متر و به فاصله 20 سانتی متر کشت شد. مقدار بذر مصرفی برای هر ژنوتیپ بر اساس تراکم 270 بذر در هر متر مربع محاسبه و منظور گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد که اثر تنش گرما (تاریخ کشت) در خصوص صفات طول سنبله، ارتفاع بوته، درصد خوابیدگی، تعداد پنجه بارور، تعداد روز تا سنبله دهی، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، مدت پر شدن دانه، سرعت پر شدن دانه، تعداد سنبله بارور، تعداد دانه در سنبله، تعداد دانه در متر مربع، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، ماده خشک در مراحل پنجه دهی، ساقه دهی، ظهور برگ پرچم، گلدهی، رسیدگی فیزیولوژیکی، عملکرد بیولوژیک، عملکرد کاه در سطح احتمال 1% معنی دار است. تاثیر آن بر تعداد پنجه های غیر بارور در سطح احتمال 5% معنی دار شد. در حالی که اثر شاخص برداشت و انتقال مجدد، اختلاف معنی داری مشاهده نشد. تاخیر در تاریخ کشت باعث تقلیل کمیت کلیه صفات به جز سرعت پر شدن دانه گردید. مقایسه میانگین صفات نشان داد که در شرایط مساعد بیشترین عملکرد مربوط به ژنوتیپ (alanda/hamra//alanda-01) با میانگین 5121 کیلوگرم در هکتار و در شرایط تنش گرما مربوط به ژنوتیپ (arar/lignee527//arar/pi386540) با میانگین 3/4101 کیلوگرم در هکتار می باشد. بر اساس شاخص تحمل تنش، ژنوتیپ (alanda/hamra//alanda-01) از ژنوتیپ های نسبتاً متحمل به شمار می رود. کلید واژه: جو، ژنوتیپ، تنش گرما، عملکرد و اجزاء عملکرد.