سلوک عرفانی در نهج البلاغه

چکیده هدف از خلقت انسان دست یابی وی به کمالات الهی و لقاء الله است. خداوند متعال انسان ها را به تلاش برای وصول به هدف والای خلقت دعوت کرده است و لازم? دست یابی به چنین هدفی شناخت کیفیت سلوک الی الله است. امام علی × در نهج البلاغه مردم را به ورود به وادی سلوک الی الله و اجتناب از بی راهه روی دعوت فرموده است. شاخصه های سلوک الی الله نیز به صورت پراکنده در نهج البلاغه بیان شده است. پرورش این شاخصه ها موجب دست یابی سالک به نتایج سلوک می شود. از نظر امام علی × که نمون? انسان کامل است، تفکر والاترین ویژگی انسان است، او با تفکر در جهان هستی و آثار خلقت خدا، جایگاه ویژ? خویش در جهان هستی را می شناسد. درک چهر? واقعی دنیا و رخدادهای واقع در آن، موجب عبرت می گردد. سالک در سای? چنین تفکری به یقظه دست می یابد و توب? حقیقی می کند و پس از آن صمت و صهر و جوع و خلوت را که از شرایط مهم سلوک اند همه را یکی پس از دیگری طی می کند. وی باید به وسیل? زهد، حب دنیا را از قلب خود بیرون کند، حرکت در مسیر کمال با وابستگی به دنیا ممکن نیست. ورع و تقوا سالک را از افتادن در دام محرمات و شبهات باز می دارد. اوقات سالک با ذکر خدا پر می شود، او باید بر سختی این امور، صبر پیشه کند و مراقبت و محاسب? دائمی داشته باشد. شاخصه های دیگر سلوک الی الله عبارت اند از: خوف و رجا، اخلاص، حزن، رغبت، توکل، قلب سلیم، یقین، انس و محبت. سالک باید برای موفقیت در مسیر الی الله از خدا استعانت بطلبد و به نیروی خود تکیه نداشته باشد. او باید سرعت، جدیت و استقامت در پرورش شاخصه های سلوک را در رأس امور قرار دهد. پایداری در سلوک حقیقی و رفع موانع سلوک، راه را برای رسیدن به نتایج عالی سلوک هموار می سازد. پیشوای مومنان × نتایج عالی سلوک الی الله را نیز بیان فرموده است. اولین نتیجه ای که از سلوک الی الله به دست می آید، زنده شدن خرد است. سالک عارف به کمال عقلی می رسد، او بر شهوات خود غالب می گردد و نفس امّاره را مغلوب می کند، در نتیجه به لطافت روح می رسد و به عالم بالا متصل می گردد. عارف وارسته شایست? جذب انوار الهی می شود و به وسیل? این انوار سیر کمالی خود را به سهولت و بدون هیچ گونه انحرافی می پیماید. انوار الهی سبب شهود و مکاشفه در عارف می گردد. درک شهودی عارف بسیار عالی تر از درک ناشی از علوم اکتسابی است. مشاهد? عالم غیب نوعی رعب در قلب عارف پدید می آورد. ازدیاد انوار الهی، رعب حاصل از مشاهد? عالم غیب را برطرف می کند و طمأنینه را به وجود می آورد. عارف وارسته چراغ هدایت دیگران می گردد و مردم را به سوی حق هدایت می کند. عالی ترین نتیج? سلوک الی الله، وصول به رضایت خداوند است، عارف به مقامی می رسد که خدا او را می ستاید و مورد رحمت و لطف خود قرار می دهد.