سیمای مجلس شورای ملی در شعر معاصر (از مشروطه تا سال 1320ه.ش)

در این پایان نامه، سیمای مجلس شورای ملی در ادبیات معاصر از سال 1285ه.ش یعنی انقلاب مشروطیت تا سال1320ه.ش، با تکیه بر شعر شاعران مشهور و انقلابی چون: سید اشرف الدین گیلانی، فرخی یزدی، ابوالقاسم عارف قزوینی، میرزاده عشقی، ایرج میرزا، ابوالقاسم لاهوتی، ملک الشعرای بهار و ادیب الممالک فراهانی بررسی و در ضمن اشعاری از شاعران عهد مشروطه و معاصر برای نمونه آورده شده است. یکی از تحولات مهم جامعه ایران در صد سال اخیر انقلاب مشروطه بود که نقطه عطفی در تاریخ ایران معاصر به حساب می آید. این انقلاب در نتیجه ظلم و فشار روزافزون شاه و شاهزادگان و حکام و ماموران دولتی به توده های محروم به وجود آمد. انقلاب مشروطیت بر تمام ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تاثیر گذاشت و حوزه ادبیات نیز از این فرایند بی اثر نماند. این تاثیرگذاری را این گونه باید بیان کرد که باعث شکل گیری ادبیاتی نوین شد که هدف و آرمان آن با ادبیات قبل از مشروطه متفاوت بود. ادبیاتی که با اهداف سیاسی- اجتماعی و با مخاطب قرار دادن مردم کوچه و بازار شکل گرفت. و در تلاش و تکاپو برای نیل به یک حکومت قانون و بریدن از استبداد بود. از آغاز مشروطیت شعر و ادب تا حدی به سوی موضوعات ملی و میهنی گرائید و مسائل مربوط به سرنوشت افراد مورد توجه شاعران و موضوع اشعار آنان قرار گرفت که با ساختارهای متنوع شعری از جمله طنز و طنزپردازی به این موضوع همت گماشتند. این شاعران اشعار خود را که با انتقادات اجتماعی و اخلاقی و سیاسی و همراه با طنز و کنایه بود برای بیان مقصود انتخاب کردند. و از قالب های جدیدی چون مستزاد، مخمس و مسمط استفاده نمودند. از میان موضوعات متنوع سیاسی، مساله مجلس شورای ملی به عنوان رکن اصلی و نتیجه مهم انقلاب مشروطیت مورد توجه این شاعران قرار گرفت از سویی به دلیل مهم و حساس بودن این نهاد سیاسی کشور و از سوی دیگر به سبب سر و کار داشتن این شاعران به نوعی با عالم سیاست. برخی از این شاعران موسس و نویسنده روزنامه های سیاسی و برخی دیگر نماینده مجلس بودند. پس مجلس شورای ملی به عنوان یکی از مهمترین ارکان سیاسی کشور، از موضوعات مطرح در شعر این دوره گردید. با بررسی دیوان شاعران دوران معاصر و به خصوص شاعرانی که نام آن ها در بالا ذکر شد معلوم شد که این شاعران نسبت به این نهاد سیاسی حساسیت داشتند و جنبه ها و جلوه های مربوط به آن را، از قبیل مسائل و مشکلات مربوط به انتخابات، مجلس و جایگاه و اهمیت آن، رای گیری و مسائل مربوط به آن، وکیلان و ویژگی ها، شرایط، روابط، وظایف و شخصیت آنان و اثرات ارزشمند برپایی مجلس و همچنین پیامدهای منفی آن را در اشعار خویش مطرح کردند. که بسامد برخی از این جلوه ها، در دیوان شاعرانی چون نسیم شمال، بهار، فرخی یزدی و فراهانی بیشتر است که ایشان از شاعران مهم این حوزه محسوب می شوند و در دیوان ایرج میرزا، عارف، میرزاده عشقی و لاهوتی کمتر است. که اینان هم در این زمینه اشعاری سرودند و به این موضوع توجه و نظر داشتند.