بررسی اعتبار و کاربرد روایات تفسیری از دیدگاه امام خمینی

تحقیق پیش رو، کوششی در راستای تبیین و بررسی دیدگاه های امام خمینی پیرامون اعتبار و کابرد روایات تفسیری است؛ نگارنده نهایت کوشش خود را در دست یافتن به نظریات معظم له با تتبع گسترده در آثار به جامانده از ایشان به کارگرفته است. گرچه از برخی بیانات امام خمینی قول به حجیت روایات تفسیری برداشت می شود، اما ایشان در بحث های اصولی خود قائل به عدم حجیت این گونه روایات شده، عرصه روایات غیر فقهی تفسیری را حق طلق عقل می دانند نه تعبّد. از دیدگاه امام ، این براهین عقلی است که محک صحت و سقم روایات تفسیری قرار می گیرد و تعبّد در پذیرش روایات- چنانکه برای روایات فقهی مطرح است- در حیطه روایات تفسیری غیر فقهی، جایی ندارد. شیوه عملی ایشان در پذیرش یا ردّ روایات تفسیری، شیوه ای مضمون محور است؛ لذا در بررسی های رواییِ آثار غیر فقهی شان، ضعف و قوت سند و مصادر روایات تفسیری، پس از صحت و علوّ مضمون و مفاد روایت، در اولویت دوم قرار دارد. از منظر امام ، میزان در صحت و علوّ مضمون نیز، مطابقت آن با آیات قرآن و سنّت قطعی و براهین مسلّم عقلی است. امام خمینی معتقد است روایات تفسیری دچار آسیب هایی از جمله جعل و وضع، ضعف متنی و سندی، مخالفت با قرآن، مخالفت با سنّت قطعی، مخالفت با عقل و مخالفت با علوّ مقام معصومان (ع) است. این در حالی است که نقل های روایی خود امام نیز، دچار ضعف هایی چون نقل از منابع نامعتبر و نقل دگرگون متن و سند حدیث است. ایشان علاوه بر روایات تفسیری معصومان- که به طور مستقیم به تفسیر آیه مربوط است- از گونه های دیگر روایات تفسیری از جمله ادعیه و زیارات، احادیث قدسی و احادیث صحابه در جهت تبیین آیات استفاده کرده اند. نوع کاربردهای روایات تفسیری در آثار امام ، متفاوت است. کاربرد در تأویل آیات، تطبیق بر مصادیق خارجی، تفسیر واژگان و عبارات آیات و جز آن ها، از جمله استفاده های ایشان از روایات تفسیری است.