ارزیابی صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه چویل (ferulago angulata (schlecht.) boiss) برای معرفی بهترین اکوتیپ در جنوب غرب ایران

گیاه چویل (ferulago angulata (schlecht) boiss.) از خانواده چتریان، گیاهی چندساله و اندمیک کشور ایران است. اسانس پیکر رویشی این گیاه دارای خواص ضد میکربی و ضد باکتریایی و نیز مصارف آرایشی-بهداشتی می باشد که به دلیل برداشت بی رویه طی سالهای گذشته در معرض انقراض قرار گرفته است. طی این مطالعه (در اولین گام جهت اهلی سازی) گیاهان رشد یافته در چهار رویشگاه بوئین در استان اصفهان، دیناران و گلوگرد در استان چهارمحال و بختیاری و سی سخت در استان کهکیلویه و بویراحمد شناسایی و صفات مورفولوژیکی گیاه و خصوصیات فیتوشمیایی اسانس آنها مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفت. همچنین شرایط ادافیکی و کلیماتیکی هر منطقه بررسی و تحلیل شد. ابتدا 22 ژنوتیپ از هر منطقه جهت مطالعه 14 صفت کمی و کیفی موفولوژیکی انتخاب و مطالعه گردید. نتایج حاصل از مقایسه میانگین ها توسط آزمون چند دامنه ای دانکن نشان داد که منطقه سی سخت در غالب صفات مورفولوژیکی نسبت به سایر مناطق مورد مطالعه برتری دارد. تجزیه تابع تشخیص به منظور نشان دادن صحت گروه بندی ژنوتیپ های اندازه گیری شده به وسیله مناطق جغرافیایی انجام و نتایج نشان داد که گروه بندی جغرافیایی ملاک قابل قبولی جهت توجیه تفاوت های مورفولوژیکی ژنوتیپ های مورد بررسی بوده و منطقه سی سخت فاصله ی بیشتری نسبت به سه منطقه ی دیگر نشان داد. اسانس گیری از پیکر رویشی جمعیت های جمع آوری شده توسط روش تقطیر با آب به وسیله دستگاه طرح کلونجر انجام و درصد میزان کمی اسانس تعیین گردید. تجزیه خوشه ای به روش وارد و معیار فاصله اقلیدسی برای صفات وزن تر، وزن خشک و میزان کمی اسانس انجام و اکوتیپ ها به دو گروه مجزا تقسیم شدند و اکوتیپ سی سخت از سایر مناطق مجزا گردید. آنالیز کیفی اسانس های حاصله توسط دستگاه های گاز کروموتوگرافی (gc) و گاز کروموتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی صورت گرفت و بر این اساس 20 ترکیب که نماینده 24/94 – 28/98 درصد از کل ترکیبات بود شناسایی شدند. ترکیبات اصلی سازنده عبارت بودند از: آلفا-پینن (0/0-60/65%)، آلفا-توجن (39/0-85/32%)، کامفن (0/0-18/6%)، سابینن (97/2-90/15%)، پارا-سیمن (66/13-23/26%)، لیمونن (05/5-34/7%) و بتا-پینن اکسید (0/0-22/6%). تجزیه رگرسیونی چند گانه به روش گام به گام بین میزان کمی اسانس، موفولوژیکی، صفات ادافیکی و کلیماتیکی انجام و ارتباط معنی داری بین تعدادی از صفات مورفولوژیکی، عوامل محیطی و میزان کمی اسانس نشان داد.