بررسی بیماری زایی و اثر نماتود ریشه گرهی meloidogyne javanica بر اسانس سه گیاه دارویی

چکیده گیاهان دارویی در طول تاریخ همیشه با انسان قرابت خاصی داشته و آثار دارویی و موارد استفاده آن ها بر هیچ کس پوشیده نیست. این گیاهان یکی از منابع گیاهی کشور بوده که امکان صادرات آن ها نیز وجود دارد. ایران از لحاظ آب و هوا، موقعیت جغرافیایی و زمینه رشد این گیاهان یکی از بهترین مناطق تولید در جهان محسوب می گردد و در گذشته هم منبع تولید و مصرف گیاهان دارویی بوده است. این گیاهان در اثر متابولیسم ثانویه، موادی را تولید می کنند که دارای آثار فیزیولوژیکی و اختصاصات درمانی می باشند. در این تحقیق از گیاهان دارویی شوید، مرزه و همیشه بهار به منظور بررسی وضعیت میزبانی آن ها نسبت به نماتود ریشه گرهی meloidogyne javanica و تاثیر این گونه نماتود بر برخی از ترکیب های دارویی گیاهان حساس به نماتود، استفاده گردید. طی سال های 87-89 ریشه گیاهان خیار، گوجه فرنگی و انار آلوده به نماتود ریشه گرهی از استان های اصفهان و چهار محال بختیاری جمع آوری گردید. به منظور شناسایی گونه نماتود و تکثیر انبوه، از هر نمونه ریشه حاوی گره درون تشتک پتری حاوی آب مقطر سترون، یک کیسه تخم بزرگ انتخاب شد و به آرامی از ریشه جدا و درون یک ویال حاوی آب مقطر سترون قرار داده شد. سپس در گلخانه، در مجاورت نشاء های 4-2 برگی گوجه فرنگی رقم rutgers شیاری ایجاد و یک کیسه تخم در آن قرار داده شد. بعد از گذشت 70-60 روز ریشه گیاهان به منظور شناسایی گونه نماتود مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از روش های ریخت شناسی و نشانگرهای مولکولی استفاده گردید. سپس با توجه به الگوی برشی از شبکه کوتیکولی انتهای بدن ماده های بالغ، تکثیر باند 670 و 1600 جفت بازی از dna استخراجی از تخم، لارو و خاک گلدان آلوده به نماتود، گونه نماتود m. javanica شناسایی گردید. وضعیت میزبانی سه گیاه شوید، مرزه و همیشه بهار، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار بررسی شد و پس از 20 روز تعداد سه تخم و لارو نماتود m. javanica در گرم خاک در اطراف ریشه این گیاهان تلقیح گردید. پس از 60 روز ریشه گیاهان از گلدان خارج و پس از بررسی شاخص های نماتودی مانند تعداد گال، تعداد تخم، تعداد کیسه تخم و تعداد لارو در خاک و همچنین با توجه به فاکتور تولیدمثلی (rf)، گیاه شوید نسبت به این گونه نماتود فوق حساس، گیاه مرزه، مقاوم و گیاه همیشه بهار حساس شناسایی شدند. پس از مشخص شدن وضعیت میزبانی، به منظور بررسی اثر سطوح متفاوت جمعیت اولیه نماتود، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی طراحی گردید و پس از 90 روز داده های به دست آمده از فاکتورهای اندازه گیری شده با نرم افزار آماری sas مورد تجزیه آماری قرار گرفت و میانگین ها بوسیله آزمون دانکن چند متغیره مقایسه شدند. با توجه به نتایج به دست آمده، میانگین فاکتورهای رشدی در گیاه با افزایش مایه تلقیح اولیه کاهش می یابد. تجزیه و آنالیز ترکیب های شیمیایی (کوئرستین، یورسولیک اسید و کامپفرول) عصاره گل های گیاه همیشه بهار سالم و آلوده توسط دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارکرد عالی (hplc) صورت گرفت. نتایج تجزیه، آنالیز و مقایسه ترکیب های شیمیایی گل های سالم و آلوده نشان داد که ترکیب های فلاونوییدی و تری ترپنوییدی، کوئرستین و یورسولیک اسید که از ترکیب های دارویی دارای اثرات ضد سرطان، ضد تومور و ضد التهاب می باشند در تیمار سه تخم و لارو در گرم خاک نسبت به شاهد افزایش یافته است که به دلیل نقش این مواد در واکنش دفاعی میزبان در مقابل حمله حشرات و عوامل بیماری زا می باشد. با توجه به افزایش غلظت این ترکیب های دارویی در گل های آلوده به نماتود نسبت به گل های سالم انتظار می رود این گونه نماتود به عنوان القا کننده ترکیب های کوئرستین و یورسولیک اسید در گیاه باشد که این ترکیب ها در گیاه نقش دفاعی داشته و از لحاظ دارویی نیز برای انسان دارای اهمیت هستند. واژه های کلیدی: ترکیبات فلاونوییدی و تری ترپنوییدی، کروماتوگرافی، گیاهان دارویی، نماتود ریشه گرهی، همیشه بهار.