نقد روایی آثار داستانی شیخ اشراق

چکیده هر اثر هنری تجسمی از یک ساختار انتزاعی و کلی است؛ ساختاری که آثار ادبی یکی از راه های تحقق آن است. ساختار، الگو است، و ساختارگرایی کشف الگوی حاکم بر یک نظام است. روش ساختارگرایانه، یکی از اولین تلاش های آگاهانه در جهت استخراج فلسفه الگوها است. یکی از زمینه های مهم ساختارگرایی، روایت شناسی است. متون کلاسیک ادب فارسی را به واسط? جامعیت و دارا بودن ظرفیت های عمیق و ناشناخته معرفتی و هنری، می توان از زوایای گوناگون بررسی کرد. هرچند غرض اصلی نویسندگان این آثار بیشتر معطوف به طرح اندیشه و معارف و حکمت است، اما شکل و ساختار این آثار همواره سرشار از امتیازات زیبا شناختی است. شیخ شهاب الدین سهروردی یکی از نوابغ عرص? فلسفه و حکمت است که مجموعه آثارش علاوه بر دارا بودن ارزش های والای حکمی و معرفتی، از ظرفیت های عمیق ادبی و هنری نیز برخوردار است. او برای بیان معارف و اندیشه های عرفانی (حکمت اشراق) آثار روایی _ تمثیلی ارزشمندی به زبان فارسی خلق کرده است که در پژوهش های ادبی، چندان مورد توجه قرار نمی گیرد. این آثار دارای جنبه های زیباشناختی فراوانی است که تا کنون نقد و تحلیل نشده اند. این پژوهش برای جبران پاره ای از خلاءهای موجود با گزینش رهیافت نقد ساختاری و با تمرکز بر علم روایت شناسی بر آن است انسجام ساختاری و روایی داستان های رمزی و تمثیلی شیخ اشراق را نشان دهد. روش تحقیق در این اثر ترکیبی است و با توجه به نظریات روایت شناسی تزوتان تودوروف و ژرار ژنت و بهره گیری از روش های آنان در تحلیل آثار ادبی، خوانش جدیدی را از داستان های فارسی شیخ اشراق ارائه می دهد و ارزش و ویژگی های ساختاری آنها را روشن می نماید. نتایج تحقیق نشان می دهد روایت های عارفان? سهروردی از عناصر روایت همچون راوی، زمان، درونمایه بهره می گیرند. استفاد? فنی سهروردی از زمان پریشی که یکی از شاخصه های روایت مدرن است دارای معنایی خاص در ادبیات عرفانی است و در کنار بهره گیری پررنگ تر وی از راوی اول شخص به جای راوی دانای کل، می تواند از شاخصه های مهم موجود در این روایت ها باشد. کلیدواژه: نقد ادبی، ساختارگرایی، روایت شناسی، رساله های فارسی شیخ اشراق