تصحیح و تحقیق هفت منظر

ملا عبداللّه هاتفی خبوشانی جامی خواهرزاده عبدالرحمن جامی شاعر و عارف ایرانی قرن نهم (متوفی 927 ه .ق.) بودهاست. چهار کتاب لیلی و مجنون، شیرین و خسرو، هفت منظر، تمرنامه (ظفرنامه) را به تقلید خمسه نظامی به نظم کشیده، ولی از کتاب پنجم وی نامی در جایی و اثری در کتابی نیست. مثنوی "هفت منظر" در داستان بهرام گور، در برابر "هفت پیکر" نظامی است. هر چند پیش از نظامی شاعران بزرگی چون فردوسی، عنصری و..... در زمینه داستان سرایی قلم فرسایی کرده اند، اما نظامی در سرودن داستانهای بزمی بیش از همگان درخشید و سر مشق دیگران قرار گرفت. مثنویهای نظامی بارها مورد تقلید شاعران بعد از او قرار گرفته است. داستانهای بزمی پس از نظامی، با همه توسعهای که داشت، دچار نوعی رکود نیز بود، زیرا نظامی به عنوان شاعری صاحب سبک، این نوع شعر را به آنچنان کمالی رسانده بود که داستانسرایان پس از وی، نه تنها نتوانستند در آن تحولی ایجاد کنند بلکه از رسیدن بدان قله رفیع نیز محروم بودند. این گونه شاعران، پیروی از شیوه نظامی را وجهه همت خویش قرار داده بودند و معمولا به تقلید از وی یک یا چند منظومه میسرودند و گاهی مانند وی خمسهای ترتیب می دادند و در این مجموعهها عین داستانهای نظامی را با تغییر عنوان و تغییر بعضی از شخصیتها یا صحنهها دوباره به نظم می آوردند. این مثنوی بزمی نوزده بخش دارد. بخش اول در حمد و ثنای خدا و بخش دوم در نعت پیامبر و سپس در نصیحت فرزند است. بخش چهارم در سبب نظم کتاب است. از بخش پنجم متن اصلی و آغاز داستان است. پس از هر بخش اصلی یک بخش وجود دارد که افسانهای در مورد خواب پادشاه گفتهاست. از مثنوی "هفت منظر" 11 نسخه در دسترس است. نسخه اساس حاضر (کتابخانه ملی ملک) جزء معدود نسخ خطی فارسی است که بسیار خوانا و تمیز میباشد. این اثر مشتمل بر 84 صفحه و هر صفحه 12 سطراصلی و 14 سطر حاشیه به خط نستعلیق نوشته شده است نسخه اساس قدیمیترین نسخه موجود است و مبنای اینجانب در انتخاب دو نسخه از این 11 نسخه، تاریخ کتابت آنها است. نسخه کتابخانه ملی ملک قدیمیترین نسخه میباشد. نسخهای از این کتاب با کد دستیابی5600 در کتابخانه ملی ملک و نسخهای از آن با کد دستیابی:3 / 2640 / ف - 106 تا 166 در کتابخانه ملی نگهداری میشود. نسخه حاضر جزء مثنویهای بزمی تلقی میشود. در مجموع این اثر از آثار بزمی عصر صفویه است که تاکنون ناشناخته مانده است. این مثنوی بزمی غلط املایی انگشت شماری دارد و از نظر عیب قافیه جز در چند مورد، مشکل خاصی ندارد و بسیار روان و روشن سروده شده است. همچنین کلمات عربی نیز در آن بسیار محدود است. امید است با احیای این چنین اثر نفیس علاوه بر آشنایی با نگارش زبان فارسی و نثر ادوار گذشته، راهگشای دانشپژوهان و همه کسانی باشد که سخنان پیشینیان را چراغ راه آینده می دانند.