ارزیابی کمی وضعیت فعلی بیابان زایی در جنوب شرق اصفهان (جرقویه سفلی) جهت ارائه ی یک مدل منطقه ای

چکیده: پدیده بیابان زایی در دهه های اخیر با رشد روز افزون جمعیت در جهان، به دلیل ایجاد موانعی که زندگی ساکنین مناطق مستعد بیابان زایی را تهدید می کند، مخصوصاً در مناطق خشک، به عنوان خطری طبیعی مطرح گردیده است. طبق تحقیقات انجام یافته توسط فائو و یونپ در سال 2001، بیش از یکصد کشور جهان و بیش از 33 درصد از مراتع در مناطق خشک به همراه 47 درصد از اراضی کشاورزی دیم حاشیه ی مناطق خشک، در معرض تخریب هستند. در این تحقیق، به منظور ارزیابی کمی روند بیابان زایی و تهیه نقشه آن در دشت جرقویه سفلی با سطح معادل 82329.46 هکتار که بخشی از منطقه تالاب گاوخونی در محدوده ی سگزی در جنوب شرقی شهرستان اصفهان است، مدلی منطقه ای بر اساس روش کار مدالوس ارائه شده است. روش کار مدالوس، روشی کاربردی برای ارزیابی وضعیت فعلی بیابان زایی و برآورد خطر آن محسوب می شود. این مدل در اکثر کشورهای خاورمیانه و کشورهای اروپایی برای ارزیابی بیابان زایی به کار گرفته شده است و نتایج بسیار مثبتی نیز نشان داده است. در این مدل با توجه به روش امتیازدهی به معیارها و شاخص ها و همین طور استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در تلفیق لایه ها، علاوه بر افزایش دقت و سرعت آن در ارزیابی و تهیه نقشه بیابان زایی، خطای کارشناسی نیز وجود ندارد. در مرحله اول، بر اساس تلفیق اطلاعات مربوط به نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی و بازدید صحرایی، منطقه مطالعاتی به 27 رخساره ژئومورفولوژی تفکیک گردید که هر رخساره به عنوان واحد اصلی ارزیابی بیابان زایی مد نظر گرفته شد. سپس به کمک مطالعات پایه و بررسی های صحرایی، شش معیار کیفی موثر در بیابان زایی منطقه، شامل خاک، اقلیم، پوشش گیاهی ،فرسایش آبی، فرسایش بادی و مدیریت، مشخص گردید. هر معیار شامل شاخص های متعددی است که آن را به لحاظ کیفی تعریف می کنند. این شاخص ها بر اساس میزان تأثیرشان بر فرایند بیابان زایی در هر واحد ژئومورفولوژی کمی شدند. برای هر شاخص امتیازی بین 1 تا 2 در نظر گرفته شد و امتیازدهی شاخص ها انجام گرفت. امتیاز هر معیار و امتیاز وضعیت بیابان زایی با محاسبه میانگین هندسی امتیازات حاصل گشته و وضعیت بیابان زایی برای هر واحد ژئومورفولوژی، در 4 کلاس مشتمل بر خفیف، متوسط، شدید و خیلی شدید طبقه بندی شد. در پایان نقشه وضعیت بیابان زایی توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه گشت. بر اساس نتایج به دست آمده، 26/5 درصد از مساحت منطقه معادل 18/4511 هکتار در کلاس بیابان زایی شدید و 74/94 درصد از منطقه معادل 28/77818 در کلاس بیابان زایی بسیار شدید قرار دارد. دو معیار پوشش گیاهی و اقلیم، به ترتیب مهمترین عواملی هستند که فرایند بیابان زایی را در این منطقه موجب شده اند.