بررسی نقش قاعده درء در تدوین مواد قانون مجازات اسلامی

چکیده: در این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده و با سیری در کتب فقهی و حقوقی متقدم و متأخر سعی شده است قاعده به طور کامل مورد بحث و بررسی قرار گیرد و به این سوال پاسخ داده شود که آیا قاعده مورد نظر در تدوین قوانین جزایی ایران به کار گرفته شده است یا خیر؟ قاعده « تدرء الحدود باالشبهات» یکی از قواعد فقهی مهم در فقه جزایی اسلام است که محصول نگاه همراه با مسامحه و مساهله در مقولات جزایی در نظام سراسر رأفت اسلامی است. مستند قاعده روایتی است ازشیخ صدوق که آن را مرسلاً از پیامبر(ص)و حضرت علی (ع) نقل کرده اما شهرت عملی قاعده نزد مقتدمین ضعف روایت و ارسال آن را جبران کرده و اعتبار خاصی به آن بخشیده است. متن روایت:«قال رسول الله: ادرئواالحدود باالشبهات و لا شفاعه و لا کفاله و لا یمین فی الحد» این قاعده با توجه به عمومی آن تمام حدود را شامل می شود و نیز تمام شبهات أعم از حکمی و موضوعی،مفهومی و مصداقی ، شبهه اکراه و همچنین جاهل قاصر و جاهل مقصری که حین عمل متوجه و ملتفت جهل خود نباشد را در بر می گیرد. بنابر مستندات و روایات موجود در کتب روایی عروض شبهه هم نزد متهم معتبر است و هم نزد قاضی، بلکه گاهی وجود شبهه نزد متهم با عروض شبهه نزد قاضی ملازمت دارد. برخی فقها همانطور که قاعده را در باب حدود جاری کرده اند در مورد قصاص و تعزیرات نیز اعمال نموده اند و البته موارد کاربرد قاعده در فتاوای معاصرین بسیار مشهود و ملموس است. و اما در پایان و بعنوان نتیجه باید گفت که قاعده در ء در قانون مجازات اسلامی و لایحه قانون مجازات اسلامی ، بخصوص در باب حدود که مقصود اصلی روایت است و همچنین دربرخی مواد قانونی در بخش قصاص و تعزیرات بکار رفته است. در مجموع میتوان گفت که دیدگاه قاعده در ء و اصل برائت در ق.م. ا روز به روز موثرتر و با اقبال عمومی مواجه است. کلید واژه : درء – حد – شبهه – جاهل قاصر و مقصر – قانون مجازات اسلامی