تأثیر صرفه های ناشی از تجمیع محلی و شهری بر رشد اشتغال شهری در ایران

از موضوعات مهم در مباحث اقتصاد شهری بحث تأثیر صرفه های ناشی از تجمیع فعالیت های اقتصادی در یک منطقه است. اقتصاددانان صرفه های ناشی از تجمیع را از مهمترین علت های رشد و توسعه مناطق می دانند. این صرفه ها به دو دسته اصلی تقسیم بندی می شوند. دسته اول صرفه های ناشی از تجمیع شهری است که بر نقش «تنوع» فعالیت های اقتصادی بر رشد شهری اشاره دارد. قرار گرفتن واحدهای اقتصادی متنوع در فاصله های کوتاه مکانی از همدیگر منجر به مبادله ی زمینه های مختلف دانش در بین آن واحدها می گردد که این موضوع به نوبه ی خود زمینه ی ایجاد خلاقیت، نوآوری و تکمیل تکنولوژی های تولید را فراهم می کند. دسته ی دیگر صرفه ها، صرفه -های ناشی از تجمیع محلی است. منظور از این مفهوم تمرکز فعالیت های مربوط به یک صنعت خاص در محدوده ی مشخص مکانی است. در این حالت، «تخصص» اقتصادی فعالیت های تجمیع شده، عامل مهم رشد تجمیع در نظر گرفته می شود. بیان کنندگان این نظریه اعتقاد دارند که ایجاد بازار نیروی کار مشترک، استفاده از نهاده های واسطه ای مشترک و سرریزهای دانش در بین بنگاه های مجاور منجر به ایجاد صرفه های تولید و در نتیجه رشد بیشتر تجمیع می گردد. در این مطالعه با توجه به اهمیت مباحث ذکر شده ، به بررسی تنوع و تخصص اقتصادی و تأثیر صرفه های ناشی از آن ها بر رشد اشتغال شهری ایران در دوره ی 1385-1375پرداخته می شود. برای این منظور از الگوی اقتصاد سنجی در سطح استان و در سطح شهرستان ها استفاده شده است. در هر دو الگو، داده های 142 شغل بر اساس تفکیک کد سه رقمی isic به کار برده می شوند. مشاغل مربوط به بخش های کشاورزی، ماهیگیری، معدن و هیئت های برون مزری با توجه به وابستگی زیاد آن ها به شرایط جغرافیایی و محیطی از مجموع مشاغل حذف شده اند. در الگوی استان ها، نمونه شامل 26 استان بر اساس تقسیم بندی استانی سال 1375 می باشد. در الگوی دوم، موارد نمونه شهرستان هایی هستند که در سال 1375 حداقل 100000 نفر جمعیت داشته اند. بدین ترتیب در این الگو، جامعه آماری شامل 142شغل مختلف در 171 شهرستان ایران می باشد و تعداد کل مشاهدات 24282 خواهد بود. این الگو با در نظر گرفتن اثرات مجاورت و رویکرد تحلیل فضایی برای تأثیر صرفه های ناشی از تجمیع بر رشد اشتغال شهری، برآورد می گردد. الگوها به روش های حداقل مربعات وزنی و حداقل مربعات دومرحله ای برآورد شده-اند. نتایج حاصل از برآورد الگوی مربوط به استان ها برای اثرات خارجی جکوبز رابطه مثبت معنی داری را نشان می دهد. برای تأثیر تخصص بر رشد اشتغال، رابطه منفی و برای توان دوم آن ضریب مثبت معناداری به دست آمده است. در واقع رابطه ی تخصص و رشد اشتغال استانی در دوه ی مورد بررسی به صورت u شکل می باشد که نشان می دهد تخصص در سطوح بسیار پایین و بسیار بالای خود اثر مثبتی بر رشد اشتغال در استان های ایران دارد. نتایج حاصل از برآورد الگوی مربوط به شهرستان ها نشان می دهد که تخصص بر رشد اشتغال شهرستانی اثر منفی داشته و رابطه ی تنوع با رشد اشتغال به صورت u معکوس است. در واقع تنوع اقتصادی در سطوح بالای خود بر رشد اشتغال شهرستان ها در دوره ی مورد بررسی اثر منفی داشته است. برای اثرات فضایی تخصص اقتصادی رابطه ی معنادار به دست نیامده است، اما اثرات مجاورت برای تنوع اقتصادی و اندازه شهرستان تأیید می شود. به بیان دیگر، شهرستان های بزرگتر بر رشد اشتغال همسایگان خود اثر مثبت داشته اند.