بررسی میزان تأثیر خشکسالی های هیدرولوژیک رودخانه ها در کاهش آب دریاچه ارومیه

خشکسالی از جمله مخاطرات اقلیمی است که منجر به بی نظمی در سیستم های اکولوژیکی یک ناحیه شده و می تواند در شرایط فیزیکی و محیطی اختلال ایجاد نماید. کشور ایران به علت قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک از نظر منابع آبی نسبت به متوسط دنیا وضعیت نامطلوبی دارد و وقوع خشکسالی های متناوب و طولانی مدت به همراه نوسان های زیاد آب و هوایی، کمبود آب بویژه کاهش زیاد آن در منابع سطحی را تشدید می کند. در این میان دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه طبیعی داخلی ایران از حدود دو دهه قبل دچار کم آبی و خشکسالی شده است. در این پژوهش به مطالعه و ارزیابی خشکسالی های هیدرولوژیکی 16 رودخانه تغذیه کننده دریاچه ارومیه و تأثیر این خشکسالی ها بر کاهش تراز آب این دریاچه پرداخته شده است. بدین منظور از داده های دبی رودخانه ها و تراز آب دریاچه ارومیه در طی دوره آماری 30 ساله (58 –57 تا 87 – 86) استفاده شده است. در بررسی و کنترل داده های اولیه، با استفاده از آزمون ماکوس کفایت سال های آماری و با استفاده از آزمون ران تست همگنی داده ها مورد تأیید قرار گرفت. سپس روند تغییرات دبی رودخانه ها و تراز آب دریاچه با استفاده از روش های من- کندال و سنس استیمیتور بررسی شد. در گام بعدی خشکسالی هیدرولوژیکی رودخانه های مورد مطالعه بر مبنای تحلیل شاخص های جریان کمینه مطالعه گردید و در نهایت با استفاده از رگرسیون خطی ارتباط بین دبی رودخانه ها در هنگام بروز خشکسالی های هیدرولوژیکی و کاهش تراز آب دریاچه ارومیه بررسی شد. نتایج این تحقیق نشان می دهند که در آزمون های روند یابی کارایی دو روش من – کندال و سنس استیمیتور در بیش تر موارد شبیه هم نبوده است ولی روندهای بدست آمده بر اساس هر دو روش کاهشی بوده اند. در کل بر اساس روش من- کندال در منطقه مورد مطالعه یک روند کاهشی و معنی دار حاکم است ولی در روش سنس استیمیتور نمی توان روند خاصی را در منطقه یافت. نتایج بررسی خشکسالی های هیدرولوژیکی نشان می دهند که بر اساس دبی کمینه در برخی رودخانه ها خشکسالی اصلاً رخ نداده و در رودخانه هایی که خشکسالی به وقوع پیوسته، فراوانی، تداوم، شدت و وخامت آنها بسیار پایین می باشد. . لذا می توان به این نتیجه رسید که بر مبنای تحلیل دبی کمینه در این رودخانه ها، خشکسالی هیدرولوژیکی به صورت گسترده و به گونه ای که بر تراز آب دریاچه ارومیه تأثیر گذار باشد به وقوع نپیوسته است. از سوی دیگر بر اساس دبی متوسط سه نوع خشکسالی ملایم، شدید و بسیار شدید مورد بررسی قرار گرفت. در طول دوره مورد مطالعه، خشکسالی ملایم و شدید در تمامی رودخانه ها و خشکسالی بسیار شدید در نیمی از رودخانه ها رخ داده است. در کل فراوانی، تداوم، شدت و وخامت خشکسالی های ملایم از سایر انواع خشکسالی بیش تر است. در نهایت مدل رگرسیونی بین دبی رودخانه ها در هنگام بروز خشکسالی های هیدرولوژیکی و تراز آب دریاچه ارومیه ارتباط معنی داری بین این خشکسالی ها و کاهش سطح آب دریاچه ارومیه نشان نمی دهد.