بررسی مضامین اجتماعی در آثار قاسم امین

پس از حمله توسعه طلبانه فرانسه به مصر در سال 1798م، روابط مصر و کشورهای عربی با غرب گسترش پیدا کرد. این روابط پس از خروج فرانسه از مصر در سال 1801م و بویژه در دوره محمد علی پاشا و اسماعیل پاشا به اوج خود رسید. هر چند این روابط زیان های جبران ناپذیری به این کشور وارد کرد و در واقع نوعی تهاجم فرهنگی نیز بود، اما باعث بیداری ملل عرب و آشنایی روز افزون آنها با علوم و فنون جدید گردید. از این رو بسیاری از اندیشمندان، این حمله را آغاز ادبیات معاصر عربی به شمار می آورند. این دوره که با محرومیّت همگانی از تعلیم و تربیت، نگاه تبعیض آمیز به قشر زن در بحث آموزش و سایر مسائل اجتماعی و بی رغبتی به کار و کوشش، از سایر ادوار جامعه عرب متمایز می شود، در آثار اندیشمندان، باعث بروز مناقشات فکری جدی شده است؛ قاسم امین به عنوان یکی از عناصر مهم جریان نوگرایی سکولار در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم، در کتب و مقالاتش با انتقاد از اوضاع زمان خود بر لزوم اصلاح جامعه و رهایی از آن اوضاع تأکید می ورزد. وی با حمله به ارزش های جامعه فئودالی و استبداد حاکم بر جامعه، رکود و فقر را ناشی از بی رغبتی مردم به کار و کوشش دانسته و شهروندان را به ارزش های طبقه بورژوازی و تجارت به عنوان اصلی ترین فعالیت اقتصادی فرامی خواند. ایشان همچنین با تأکید بر نقش خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی، اوضاع آن را به طور مستقیم بر جامعه تأثیرگذار دانسته و نابسامانی جوامع مسلمان را ناشی از ضعف خانواده ها و آن را نیز ناشی از وضع بد زن در درون خانه می پندارد؛ بنابراین اولین گام اساسی را در راه اصلاح جامعه، در گرو اصلاح خانواده و در رأس آن توجه به مسائل زنان و آزاد کردن شان از قیود غیر اسلامی حجاب و نیز اعطای حق آموزش و اشتغال، می داند. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا مضامین اجتماعی و راهکارهای ارائه شده در قبال مشکلات اجتماعی را در آثار قاسم امین مورد نقد وبررسی قرار دهد.