بررسی مالکیت محمولی در فارسی

در ساخت مالکیت همواره حضور دو مشارک ‘مالک’ و ‘مملوک’ الزامی است و رابطه بین دو مشارک توسط ساخت مالکیت بیان می شود. این رابطه یک رابطه نامتقارن است که در آن همواره مملوک متعلق به مالک بوده و عکس آن وجود ندارد. رابطه مذکور به دو طریق قابل بیان است، یکی از طریق ساخت مالکیت اسمی یا توصیفی و دیگری بیان رابطه مالکیت توسط جمله است. در پژوهش حاضر بیان رابطه مالکیت از طریق جمله در زبان فارسی معاصر بررسی می شود. این نوع ساخت، ساخت مالکیت محمولی نام گذاری می شود. بررسی ساخت مالکیت محمولی در پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد نقشی- رده شناختی صورت گرفته است. در این رویکرد بین معنا و نقش ارتباط نزدیک وجود دارد و از طرفی بررسی های بینازبانی یکی از راهبردهای پژوهش در این رویکرد است. پژوهش های رده شناختی پیکره بنیادند، بنابراین این پژوهش نیز بر اساس داده های طبیعی زبان صورت گرفته است. ساخت مالکیت محمولی بر اساس نقش مشارک ها در جمله به چهار رده مکانی، بایی(همراهی)، مبتدایی و با محمول ‘داشتن’ تقسیم می شود. علاوه بر حضور الزامی دو مشارک در ساخت مالکیت، دو پارامتر مجاورت و نظارت نیز وجود دارند، مجاورت به معنی قرار گرفتن دو مشارک در فضای مشترک است و نظارت را می توان با مفهوم قدرت توصیف کرد به این معنی که یک مشارک بر دیگری کنترل دارد. در ساخت مالکیت همواره ‘مالک’ بر ‘مملوک’ نظارت دارد. از تلاقی دو پارامتر مجاورت و نظارت چهار زیرشاخه تعلقی، غیرتعلقی، موقتی و انتزاعی حاصل می آید. در این پژوهش ابتدا با استفاده از داده های طبیعی زبان که از پایگاه داده های زبان فارسی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گردآوری شده اند، به بررسی چهار نوع ساخت مالکیت محمولی و چگونگی رمزگذاری چهار زیرشاخه مالکیت پرداخته شده است. سپس همگانی های مربوط به ارتباط این ساخت با راهکار تنزل یافتگی/ هم ترازی و گسسته یا مشترک بودن افعال اسنادی و مکانی/ وجودی بررسی شده است. در نهایت ساخت هایی در زبان فارسی ارائه می شوند که دارای محمول ‘بودن’ هستند ولی در هیچ یک از رده های چهارگانه مذکور قرار نمی گیرند.