تأثیر عوامل اقتصادی بر تحولات سیاسی خلافت عباسی (232-334)

خلافت عباسیان درمیانه ی سالهای 232 تا 334 هـجری.قمری که به دوره دوم حکومت عباسیان و نفوذ ترکان شهرت دارد، ما را با شورشهای مداوم سپاهیان و گاه مردم علیه خلفاء که ناشی از اعمال خلفاء و درباریان و زنان در استفاده ی بی رویه از اموال و نادیده انگاشتن آنان بود، روبرو می سازد. حوادث مختلف و وقایع پیش آمده در داخل دربار فرصتی برای اشخاصی که قصد براندازی حکومت عباسیان و شکل گیری حکومت مستقل را داشتند ایجاد نمود و به آنان کمک کرد تا حکومتی در قلمرو عباسیان ایجاد کنند. علاوه بر آن، قیام هایی از طرف گروه هایی نظیر زنگیان و قرمطیان که از ضعف خلفای عباسی نشأت گرفته بود مدتها خلفاء را به خود مشغول داشته و به نوعی دیگرجامعه را به سوی نابسامانی کشانید. وقایع پیش آمده در بطن جامعه عباسی ما را بر آن داشت تا برای پیگیری حوادث موجود، به این مسئله که؛ عوامل اقتصادی چه تأثیری بر تحولات سیاسی خلافت عباسی در دوره دوم داشته است، بپردازیم و درصدد رسیدن به جوابی قابل توجه باشیم. دراین روند آشنایی با نهادها و نظامهای مالی و اداری و عایدات بیت المال که از طریق در آمدهای اصلی و فرعی وارد قلمرو عباسیان می شد، ضروری به نظر می رسد. هرچند این دوران ما را از مساعد بودن اوضاع اقتصادی آگاه می نماید اما حضور اشخاص سودجووفرصت طلبی همچون وزیران، کاتبان، حاجبان و درکنار آنان زنان درباری که به دخالت در امور دربار می پرداختند، خلیفه را در اداره امور ناتوان تر می کرد و بدین گونه راه چپاول بیشتر برای آنان بازمی شد. به وجود آمدن واستقلال حکومتهای کوچک و بزرگی چون صفاریان، علویان، بویهیان، بریدیان، حمدانیان و... در سطح جامعه و دخالت مستقیم آنان در کارهای ایالات و املاک و گاه بیت المال نشان از ضعف خلافت عباسی داشت و شورشهای مداوم سپاهیان در گرفتن مواجب و حقوق که به دلیل نگرانی از بحران مالی جامعه بود، گاه به عزل و قتل خلیفه می انجامید و این امور موجب آشفتگی و بحران بیشتر خلافت عباسی می شد. در این پژوهش تلاش شده است تا مسائل و حوادث پیش آمده را به صورت مرحله به مرحله دنبال وبه شیوه توصیفی و تحلیلی مورد موشکافی قرارگیرد. رهاورد تلاشهای انجام شده در این راه شناخت بحرانهای گاه و بی گاه بر اثرعوامل اقتصادی بود که موجد آشوبها و قیامها علیه رجال دولت نظیر؛ خلفاء، سرداران ترک، وزیران و امیرالامرایان وهمچنین زنان و ندیمه هایشان گردید که به قصد کسب منفعت بیشترازهیچ عملی مضایقه نکرده و در مجموع باعث اضمحلال و سقوط جامعه عباسی گردیدند.