بررسی نقش و جایگاه خوانین محمودصالح در ایل بختیاری (1360-1135ق)

مقدمه ایلات و عشایر در تاریخ ایران تا دوره ی پهلوی همواره نقش مسلط و حساسی را ایفا نموده اند؛ به طوری که بیشتر سلسله های ایران پس از اسلام تا روی کار آمدن حکومت پهلوی منشأ ایلی داشته اند. ایل بختیاری در میان ایلات، از دوره ی صفویه تا اواسط دوره پهلوی نقش فعالی در عرصه ی سیاسی- اجتماعی ایران ایفا نموده است و طایفه محمودصالح در این ایفای نقش، حضوری شایسته داشته است. حکومت شش ماهه علیمردان خان از خوانین محمودصالح و تلاش او برای تشکیل حکومت، نبرد ابدال خان عموزاده و داماد علیمردان خان با آغامحمدخان پیش از استقرار حکومت قاجار و حمایت از مشروطه و شرکت در فتح تهران و سقوط استبداد صغیر توسط نوادگان ابدال خان و شورش در برابر سیاست های مغلوب کننده ی نظام ایلی پهلوی اول به رهبری علیمردان خان، ردپای این طایفه را در تحولات سرنوشت ساز تاریخ ایران می نمایاند. همچنین این طایفه در جهت گیری های کلی دیگر طوایف، نسبت به سیاست های دولت و ایلخان از دوره ناصرالدین شاه به بعد نقش چشمگیری داشته؛ به طوری که حسینقلی خان نخستین ایلخان رسمی ایل بختیاری، برای تداوم و تثبیت قدرتش دست به کودتا علیه خوانین وقت چهارلنگ که از طایفه محمودصالح بودند؛ زد و قدرت خانی را از خانواده خدارحم خان به خانواده ی اله کرم خان که هر دو از نوادگان ابدال خان هستند؛ منتقل کرد. برای شناسایی نقش و جایگاه این طایفه درون جامعه ایلی که دارای هویتی تاریخی، فرهنگی و سیاسی است؛ به نظر می رسد شناخت جامعه ی ایل بختیاری در اولویت قرار دارد. جامعه ایلی، معیارهای متفاوتی نسبت به دیگر جوامع روستایی و شهری دارد که این معیارها در تک تک افراد ایل نهادینه شده است. همچنین ایل بختیاری علاوه بر این معیارها، دارای ساختار اجتماعی- سیاسی منحصر به فردی است که پیش از پرداختن به قسمتی از این ایل، بایستی این ساختار را در نظر گرفت. ایل بختیاری به دو شاخه ی چهارلنگ و هفت لنگ تقسیم می شود و طایفه محمودصالح یکی از طوایف چهارلنگ می باشد. بنابراین ایل بختیاری، درون معیارهای جامعه ی ایلی قرار دارد؛ شاخه چهارلنگ درون ساختارهای منسجم اجتماعی- سیاسی ایل بختیاری جای گرفته و طایفه محمودصالح جزئی از این ساختار نسبتاً پیچیده با معیارهای جامعه ایلی است. مطالعه و شناخت طایفه محمودصالح در ساختار ایل بختیاری از سقوط صفوی تا سقوط پهلوی اول از وجوه و ابعاد اهمیت بسیاری برخوردار است. با این وجود تا کنون در مورد طایفه محمودصالح، تحقیقی صورت نگرفته و کتاب مستقلی به نگارش در نیامده است. از آن جایی که قدرت سیاسی از اواسط دوره ی قاجار تا اواسط پهلوی اول توسط طایفه دورکی هفت لنگ قبضه شده بود؛ تمامی کتب و تحقیقات به نقش و اهمیت این خوانین پرداخته و دیگر شعب ایل بختیاری با کم توجهی مواجه بوده است. البته برخی از محققین به طور خاص و موردی به خوانین به نام این طایفه، چون علیمردان خان دوره فترت افشار- زند و علیمردان خان دوره پهلوی پرداخته اند که کتب علمی و مستندی نیستند. همچنین آوازه این خوانین محمودصالح و عدم داشتن کتب تاریخی مدون در نزد بختیاریها منجر شده که دیگر تیره ها، این خوانین را در شاخه و تبار خود وارد کنند. این تاریخ سازی در کتب مورخان بختیاری و سیاحان که از کتب اصلی پژوهش در حوزه بختیاری می باشند؛ وارد شده است. این پژوهش، در راستای بررسی نقش و جایگاه طایفه محمودصالح در ایل بختیاری در فصل اول به کلیاتی شامل پیشینه و اهمیت این موضوع، روش ها و مراحل انجام تحقیق، اهداف، پرسش ها و فرضیات مطرح شده می پردازد و سپس تعدادی از منابع استفاده شده، مورد نقد و ارزیابی قرار خواهند گرفت. در فصل دوم به مفهوم جامعه ایلی و معیارهای آن، جغرافیای طبیعی، تاریخی، سیاسی و اقتصادی ایل، خاستگاه نژادی بختیاریها و وجه تسمیه آن و ساختاراجتماعی- سیاسی ایل و تقسیمات ایل و طایفه محمودصالح پرداخته می شود. فصول سوم تا ششم به نقش و جایگاه این طایفه در دوره صفوی، افشار، زند، اوایل قاجار، دوره ناصرالدین شاه، مشروطه و دوره پهلوی اول پرداخته می شود.