مقایسه وصف طبیعت در دیوان منوچهری و قصاید و غزلیات سعدی

عناصر طبیعی همواره در آفریدن تصاویر زیبای شعری در ادب فارسی نقش مهمی داشته اند. در این میان منوچهری به عنوان شاعری استاد در زمینه ی وصف طبیعت به شمار می رود. سعدی نیز که در در طبیعت زیبای شیراز پرورش یافته، بارها عناصر طبیعی را در شعر خود آورده است. در این رساله حضور عناصر طبیعی در دیوان منوچهری و غزلیات و قصاید سعدی از جهت کمّی و کیفی و انواع کاربردهای ادبی ـ شگردهای علم بیان و حقیقت ـ به صورت آماری ـ تحلیلی بررسی شده است. بسامد کاربرد عناصر طبیعی نشان می دهد 40 درصد ابیات منوچهری دربردارنده ی حداقل یکی از عناصر طبیعی است و این درحالی است که تنها 30 درصد ابیات سعدی به طبیعت اختصاص یافته اند. منوچهری در بیش از 65 درصد از ابیات خود مستقیماً به وصف عنصر طبیعی می پردازد، درحالی که سعدی در 8 درصد از ابیات خود عنصری خاص را وصف کرده است. در بیان منوچهری از طبیعت، مفهوم عقلی و انتزاعی بندرت یافت می شود، ولی می توان گفت سعدی تقریباً در بیشتر ابیات خود مفهومی فراتر از عالم محسوس را در نظر دارد. عشق یکی از پایه های اساسی شعر سعدی است که در وصف طبیعت حضوری پررنگ دارد اما در شعر منوچهری به ندرت بیتی در این زمینه یافت می شود. اهداف منوچهری در زمینه وصف طبیعت را می توان در تصویربرداری آینه وار از طبیعت، مدح و تفنّن شاعرانه خلاصه کرد اما سعدی از طبیعت بیشتر در بیان عشق، عبرت گیری، نگاهی زاهدانه، معرفت حق و گاهی نیز تفنّن بهره می برد. عناصر طبیعی در دو دسته ی آسمان و زمین بررسی می شوند. عناصر زمین به سه بخش جماد و نبات و حیوان تقسیم می شوند. بیشترین کاربرد طبیعت در بخش عناصر زمینی است. در میان کاربردها، کاربرد عادی بیشترین تعداد و پس از آن تشبیه، استعاره، کنایه، تمثیل، اغراق و مجاز بیشترین ابیات را به خود اختصاص داده اند. تشبیه در شعر منوچهری و استعاره در شعر سعدی بیشترین کاربرد در زمینه وصف طبیعت را دارند.