تحلیل نیمرخ سبک های هویتی نوجوانان دبیرستانی بر اساس متغیرهای روانی- اجتماعی

دوره نوجوانی مرحله پیچیده ای از رشد انسان است که طی آن افراد بلوغی را تجربه می کنند که به رشد جسمانی، فیزیولوژیکی و روانشناختی آنان تأثیر می گذارد. در این دوره، نوجوانان بحران هویت را تجربه می کنند و از نظر هوشی نیز به مرحله تفکر انتزائی می رسند، همچنین ارتباط آنها با گروه های همسالان افزایش می یابد. قرار گرفتن نوجوانان در این شرایط جدید و تغییرات ناگهانی، اغلب با فشار و بی ثباتی روانی همراه است که رفتار و عواطف آنها را تحت تأثیر قرار داده و گاهاً موجب بروز مشکلات عاطفی و رفتاری در آنان می شود (بیابانگرد،1384). دوره نوجوانی با این پرسش اساسی همراه است که فرد از خود می پرسد، من کیستم؟ پاسخ به این پرسش اساسی که چند سال ادامه خواهد یافت، منجر به افزایش آگاهی، شناخت و شکل گیری هویت می شود (برک، 2007). هویت بر اساس تأیید یا تکذیب کردن، همانند سازی های دوران کودکی به وسیله نوجوانان و وضعیت تاریخی-اجتماعی که فرد را برای دنباله روی از معیارهای اجتماعی راغب می کند، شکل می گیرد (اریکسون ،1986). شکل گیری هویت عبارت است از مشخص کردن این که چه کسی هستید؟ برای چه چیزی ارزش قایلید؟ و چه مسیری را می خواهید در زندگی دنبال کنید، می باشد. هویت سازمانی درونی، خود جوش و پویایی است که از سایق ها، توانائی ها، باورها و تجارب گذشته فرد نشأت می گیرد (احدی وجمهری، 1378). اریکسون وحدت هویت، در برابر سردرگمی نقش را تعارض اساسی دوره نوجوانی می داند. بر اساس این نظریه، وحدت بین هویت و سردرگمی نقش، جزء بحران های سن نوجوانی است. مارسیا به طور تجربی این تعارض را توصیف و چهار جنبه پایگاه هویت را بر اساس دو بعد جستجوگری و تعهد نسبت نقش های اجتماعی توصیف نمود. این چهار پایگاه شامل پایگاه های هویت موفق ، در حال هویت یابی ، هویت پیش رس و هویت پراکنده بود (نقل از حسین زاده، 1386). جدیدترین نظریه در زمینه هویت را برزنسکی (1990) مطرح کرده است. طبق دیدگاه شناختی- اجتماعی برزونسکی، برخی تفاوت های سبکی در پردازش و شیوه ترجیحی افراد در مواجه با اطلاعات و موضوعات مرتبط با هویت وجود دارد. نظریه سبک های هویتی بر فرایند شکل گیری هویت تأکید می کند، بر این اساس سه جهت گیری یا سبک پردازش هویت شامل سبک هویتی اطلاعاتی (این افراد اطلاعات مربوط به خود را فعالانه جستجو و با شک درباره سازه های ذهنی می خواهند آنها را بیازمایند)، سبک هنجاری (این افراد بیشتر به جنبه جامعه پسندی رفتار توجه می کنند و ملاک آنها برای پذیرش ارزش ها، تأیید افراد معتبر است) و سبک اجتنابی پراکنده (این افراد در برخورد بامسائل به قدری درنگ می کنند که شرایط باعث بروز رفتاری خاص ازآنها شود)، مشخص شده است ( برزنسکی وکاک، 2000). پژوهش های مختلفی در زمینه رابطه سبک های هویتی با متغیّرهای روانی- اجتماعی صورت گرفته است. مطالعه برزنسکی (2003) نشان داده که بین سبک هویتی اطلاعاتی با راهبردهای مقابله ای سازگارانه ارتباط وجود دارد، همچنین یافته های آنها نشان می دهد که بین سبک اجتنابی پراکنده با راهبردهای کمتر سازگارانه، ارتباط کمی وجود دارد. برزنسکی (2003) در پژوهش خود به این نتیجه رسید که سبک های تربیتی والدین در شکل گیری سبک های هویتی نوجوانان تأثیرگذار است. نتیجه این پژوهش نشان داده که سبک تربیتی والدین با اقتدار کم با جهت گیری هویتی اطلاعاتی، رابطه مثبت و سبک تربیتی والدین آسان گیر با سبک اجتنابی پراکنده، رابطه مثبت دارد. همچنین رابطه مثبتی بین سبک تربیتی والدین مستبد با جهت گیری هنجاری وجود داشت. علاوه بر آن تحقیقات این محقق نشان می دهد که ارتباط بین تعهد هویتی و سبک والدینی به وسیله نمرات سبک های هویتی میانجیگری می شود. مهارت های ارتباطی یکی از متغیر های مورد نظر در این پژوهش برای تحلیل و مقایسه نیمرخ سبک های هویتی نوجوانان می باشد. پژوهش رزاقی و حسین چاری (1389) در زمینه ارتباط بین وضعیت هویتی دانش آموزان با مهارت های ارتباطی آنان نشان می دهد که وضعیت هویتی پیشرفته در کلیه گروه ها به طور معنی داری پیش بینی کننده مهارت های ارتباطی می باشد. همچنین وضعیت هویتی آشفته به صورت منفی مهارت ارتباطی را پیش بینی می کند (رزاقی و حسین چاری، 1389). با توجه به اهمیت موضوع هویت یابی و پیامد های آن در مراحل بعدی رشد لازم است نیمرخ سبک های هویتی نوجوانان مورد تحلیل قرار گیرد. تحلیل نیمرخ در مطالعات روانشناسی عبارت است از طرح نیمرخ یک شخص، یا معرفی کلی صفات شخصیتی و ویژگی هایش نسبت به یک رشته هنجارهای خاص برای کل جمعیت (پورافکاری، 1374). بنا به این تعریف در این پژوهش نیمرخ سبک های هویت نیز عبارت است از شیوه های شناختی مورد استفاده فرد برای هویت یابی می باشد. برای شناخت نیمرخ سبک های هویتی نیز در این پژوهش از روش فرد محور به جای روش های سنتی متغیر محور استفاده خواهد شد. هدف اصلی در پژوهش های فرد محور (مثل تحلیل خوشه ای) دسته بندی افراد در گروه هایی می باشد که اعضای این گروه ها نیمرخ های مشابهی دارند (مگنوسان ، 1998). ولی کانون توجه در روش های متغیر محور بررسی تاثیرات ابعاد مختلف یک متغیر بر روی متغیر دیگر است. با توجه به این که در تحقیقات محدودی برای مطالعه ابعاد هویت، از روش فرد محور استفاده شده و با توجه به این که تحقیقات پیشین به بررسی رابطه ابعاد هویتی دیدگاه های مارسیا و برزنسکی پرداخته اند، هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تعداد و انواع خوشه هایی است که می توانند تغییرات نمرات هویتی دانش آموزان دبیرستان را به حده اکثر میزان پیش بینی کنند. همچنین در این تحقیق این موضوع بررسی می شود که چگونه خوشه های هویتی به دست آمده در این پژوهش، با توجه به متغیرهای روانی- اجتماعی قابل تبیین هستند.