التّعبیر الفنیّ والبلاغیّ عن الجبال فی الشّعر الجاهلیّ وفی القرآن الکریم (دراسه فنیّه ـ موضوعیّه)

چکیده کوه ها با نام های مختلف و در عین حال متفاوت در شعر دوره جاهلی ذکر شده اند، و شاعران این دوره، با الهام از فطرت خود و با تأثر از واقعیت های جامعه و قدرت تصویرگری خوبی که داشتند، کوه ها را به عنوان رمز مقاومت، صلابت و پایداری، عزّت و افتخار در شعر خود به تصویر کشیدند. علاوه بر این، در جاهای متعدّد با بیان هنری خود به توصیف ظاهری کوه ها نیز پرداخته اند- توصیفی ضمنی، ساده و در حدّ دانسته های بشری آن دوران- و در توصیف خود انواع فنون بلاغی معروف ازقبیل استعاره، تشبیه، مجاز و کنایه و تخیل و حتی تمثیل نیز به کار برده اند. ازسوی دیگر هنگامی که به قرآن کریم مراجعه می کنیم به خوبی می یابیم که حدود 70 آیه در این کتاب مقدس به پدیده ی طبیعی شگفت انگیز کوه ها نیز اشاره می کند. در این آیات از اهمیّت کوه ها از لحاظ شکل گیری، عملیات کوه-زائی، استواری و حرکت کوه ها، فوائد و نقش کوه ها درثابت نگه داشتن لایه های زمین، حفظ تعادل کره زمین، تثبیت بادها جهت شکل گیری ابرها، ذخیره سازی آب های شیرین، معادن و رنگ کوه ها، تسبیح کوه ها، حوادثی که درکوه ها برای پیامبران و دیگران رخ داده بود، و پایان و سرانجام کوه ها نیز سخن به میان رفته است. مضاف بر این همه دلالت های لغوی و نکات بلاغی و اعجاز علمی نهفته نیز در این عبارت ها قابل ملاحظه است. در واقع دانش نوین کشف کرده که کره زمین از لایه هایی ترکیب یافته است که آن لایه ها دارای تحرک هستند، و اگر کوه ها نمی بودند هر آینه زمین به اضطراب و لرزش شدید دچار می شد؛ در آن صورت زندگی بر آن دشوار و نا ممکن می گشت. در این نوشتار به اشعار دوره ی جاهلی که در باره ی کوه ها و مترادفات آنها سخن گفته و نیز آیاتی که در آن ها لفظ جبال و مترادفات آن آمده، ضمن بیان نکات مهم بلاغی و با استعانت به مصادر شعر جاهلی و کتب تفسیر و با توجه به یافته های علمی جدید نیز پرداخته شده است . کلید واژه ها: شعر جاهلی، قرآن کریم، کوه ها، بیان هنری، بلاغت، لایه های زمین.