تأثیر انگیزش معنایی بر فرایند بازیابی واژگانی در کودکان شنوا و دارای افت شنوایی

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر انگیزش معنایی بر بازیابی واژگانی کودکان شنوا و دارای افت شنوایی از طریق تکلیف نامیدن تصویر است. در انگیزش معنایی، تأثیر محرک هایی که به لحاظ معنایی به یکدیگر مرتبط هستند بر یکدیگر سنجیده می شود. این روش یکی از الگوهای متداول ارزیابی مهارت بازیابی واژگانی است. تکلیف نامیدن تصویر که از تکالیف مهمّ در پژوهش های شناختی است، به عنوان ابزار تجربی برای توصیف سازوکارها و فرایندهای دخیل در پردازش دیداری و همچنین روابط پیچیده ی عناصر زبانی در شبکه ی معنایی ذهن کودکان کم شنوا در این پژوهش مورد استفاده قرارگرفته است. نامیدن تصویر می تواند به عنوان یکی از ابتدایی ترین فرایندها و قدم اوّل در کاربرد زبان محسوب شود. بنابراین، تحلیل زمان سنجی آن می تواند دریچه ای به سوی کشف ساختارهای شناختی و فرایندهای زیرساختی زبانی باشد. در تکلیف نامیدن تصویر طراحی شده توسط نرم افزار opensesame در این پژوهش، برای هریک از آزمودنی ها دسته ای از تصاویر (30 تصویر مشترک) در سه حالت متفاوت به نمایش گذاشته شد. حالت نخست: بدون انگیزنده- که درآن هیچ انگیزنده ای پیش از هدف (تصویر مورد نظر) به صورت نوشتاری ارائه نمی شود. حالت دوم: با انگیزنده مرتبط- که در آن واژه ای مرتبط از نظر معنایی به هدف، پیش از نمایش تصویر به صورت نوشتاری نمایان می شود. حالت سوم: با انگیزنده ی نامرتبط- که در آن واژه ای که هیچ ارتباط معنایی با هدف ندارد پیش از آن ارائه می شود. محرک های انگیزنده و هدف، همگی از اسامی پربسامد زبان فارسی بودند. آزمودنی ها دو گروه 15 نفره از دانش آموزان تک زبانه ی فارسی زبان در رده سنّی 7 تا 12 سال بودند: گروه شاهد (کودکان طبیعی) و گروه آزمایش (کودکان کم شنوا). شرکت کننده های گروه آزمایش همگی به لحاظ توانایی های شناختی با اعضای گروه شاهد همتاسازی شدند. از پرسش های مطرح در این پژوهش می توان به تفاوت های موجود در نحوه ی بازیابی واژگانی کودکان کم شنوا و طبیعی اشاره کرد. پرسش دیگر این است که آیا ارائه ی واژه ای مرتبط به لحاظ معنایی پیش از نامیدن تصویر، منجر به تسریع در زمان پردازش دیداری برای دو گروه می شود یا خیر. پرسش پایانی به این مسأله اختصاص یافته است که آیا ارائه ی انگیزنده ی نامرتبط معنایی تأثیر بازدارنده بر عملکرد بازیابی دو گروه آزمون دارد یا خیر. براساس این پرسش ها سه فرضیه در این پژوهش شکل گرفت. پس از تحلیل آماری داده ها با استفاده از نرم افزار spss، یافته ها با هرسه فرضیه پژوهش سازگار و حاکی از آن بودند که در حالت کلّی، پردازش دیداری و بازیابی واژگانی امری پیچیده تر و زمان گیرتر برای کودکان کم شنوا، به نسبت هم سالان شنوای آن ها است. در مقایسه با حالت بدون انگیزنده، ارائه ی انگیزنده مرتبط معنایی منجر به عملکرد سریع تر در پاسخ برای هر دو گروه می شود. یافته ی دیگر حاکی از آن است که هرچند سرعت عملکرد دو گروه آزمایش و شاهد در حالت ارائه ی انگیزنده ی نامرتبط به نسبت حالت ارائه ی انگیزنده ی مرتبط معنایی کاهش پیدامی کند، امّا این کاهش تنها برای گروه شاهد (کودکان با شنوایی طبیعی) معنادار است؛ به عبارت دیگر، ارائه ی انگیزنده ی نامرتبط تنها برای گروه کودکان با شنوایی طبیعی تأثیری بازدارنده دارد.