تحلیل همدیدی-پویشی پدیده ی شرجی در سواحل شمال ایران

چکیده اقلیم حاصل تعامل دستگاه های گوناگون محیطی است. پدیده ی اقلیمی شرجی، نمود غالبی از تعامل عناصر دما و رطوبت به ویژه در نواحی ساحلی می باشد. کرانه های جنوبی دریای خزر به دلیل هم جواری با پهنه های آبی و شرایط دمایی خاص در دوره ای از سال پتانسیل رخداد این پدیده را دارد. در این تحقیق به منظور شناسایی و علل تکوین پدیده ی شرجی، از دو پایگاه داده ای شامل داده های محیطی و جوی استفاده شد. داده های محیطی شامل دما و رطوبت نسبی 120 ایستگاه هواشناسی در سطح زمین است. متغیرهای جو بالا هم چون فشار تراز دریا (هکتوپاسکال)، دما (درجه کلوین)، ارتفاع ژئوپتانسیل (متر)، مولفه مداری باد (متر بر ثانیه)، مولفه نصف النهاری باد (متر بر ثانیه) و نم ویژه (گرم برکیلوگرم) در ترازهای 500، 600، 700، 850، 925 و 1000 هکتوپاسکال از پایگاه داده های ncep/ncar وابسته به سازمان ملی جو و اقیانوس شناسی ایالات متحده استخراج شد. ابتدا مشخصات عمومی پدیده ی شرجی با به کارگیری آماره های توصیفی و استنباطی به دست آمد. روزهای توأم با شرجی فراگیر استخراج شد. سپس الگوی جوی تراز دریا و تراز میانی جو برای روزهای مذکور مشخص و بر اساس روش تحلیل خوشه ای طبقه بندی شد. سپس با استفاده از روش لوند روزهای نماینده استخراج گردید. نقشه های وزش دمایی-رطوبتی، همگرایی دمایی-رطوبتی و ارتفاع ژئوپتانسیل برای روزهای نماینده مشخص و تفسیر شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که در مقیاس سالانه، شرجی توزیع نسبتاً نرمال داشته و فصل تابستان (ماه مرداد) حداکثر پوشش و شدت های شرجی را دارد. در تحلیل همدیدی- پویشی نیز دو قطب جغرافیایی شرجی شناسایی گردید؛ شامل قطب حرارتی در شرق و قطب رطوبتی درغرب پهنه. همچنین چهار الگوی همدیدی استخراج شد که شامل الگوی دو قطبی اوراسیا، دو قطبی اروپا-آسیای میانه، کم فشار قطبی-پرفشار آسیایی و الگوی دو قطبی اوراسیا-پرفشار دریای سیاه می باشد. در نهایت منابع مهم رطوبتی شناسایی شد که عمدتاً دریای خزر، دریای سیاه و دریاچه آرال می باشند. کلمات کلیدی: تراز میانی جو، سواحل شمال ایران، شرجی، همدیدی-پویشی.