بررسی تغییرات فعل در گونه ی فارسی خودمانی

چکیده تمام نما: موضوع و طرح مسئله( اهمیت موضوع و هدف): با مقایسه و بررسی زبان فارسی معیار و گونه ی خودمانی، مشخص می شود که تفاوت های صرفی، واجی ، نحوی، معنایی و کاربردشناختی میان این دو گونه ی زبانی وجود دارد که بر پایه ی داده های شفاهی و نهادینه شده در حافظه ی گویشور زبان فارسی و نیز جمله های مکتوب در متون -متعلق به ژانر ادبیات عامیانه می باشد. وجود تفاوت ها یا بهتر بگوییم تناوب های آشکار صرفی، واجی، نحوی و کاربردشناختی میان دو گونه و لزوم بازشناسی و طبقه بندی شان، نگارنده را برآن داشت تا با گرداوری فعل های ساده ی زبان فارسی و جدا کردن آن دسته فعل هایی که در گونه ی خودمانی کاربرد ندارند، اقدام به ثبت، تبیین، طبقه بندی و قاعده یابی تفاوت های موجود در گونه ی مورد نظر نماید. لازم به یاداوری است که تناوب های مزبور در مقایسه ی دو گونه ی فوق محدود به بررسی فعل نمی شود، بلکه شامل تمامی مقوله های دستوری زبان فارسی نظیر حروف اضافه/ ربط، قید، صفت و اسم می شود، اما می توان هدف از انتخاب مقوله ی فعل ساده را به طور خلاصه موارد زیر برشمرد : وجود تنوع بیشتر در تناوب های صرفی، واجی، نحوی و کاربردشناختی، قابلیت طبقه بندی آنها به شکلی منظم ، بررسی هم زمانی تفاوت های موجود، امکان دسترسی به منابع تحقیق در این رابطه و در نهایت جذابیت بررسی فعل به عنوان هسته مرکزی گزاره. واژه های کلیدی: گونه ی خودمانی، فعل ساده، واژه بست، پیکره ی فعل های ساده، کاهش واکه ای، کاهش رسایی بنیاد، کاهش تقابل افزا، کاهش مرکزگرا، کاهش مرکزگریز، نوع عمل. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش ها و فرضیه ها: در انجام این تحقیق منابع ایرانی و غیرایرانی مورد استفاده قرار گرفته اند که برخی از آنها عبارتند از: کتاب لهجه ی تهرانی نوشته ی ل.س. پی سیکوف ترجمه ی محسن شجاعی، مقاله ی کشف و توضیح مکانیزم اختلاف تلفظ زبان فارسی نوشتاری و گفتاری نوشته ی علی اصغر توکلی، مقاله ی بررسی کاهش واکه ای در زبان فارسی محاوره به قلم محمود بی جن خان و شهین شیخ سنگ تجن، کتاب ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز نوشته ی ایران کلباسی ، کتاب دستور زبان فارسی2 نوشته ی حسن انوری و حسن احمدی گیوی، کتاب دستور زبان عامیانه نوشته ی تقی وحیدیان کامیار، کتاب درامدی بر جامعه شناسی زبان به قلم یحی مدرسی، کتاب دستور زبان فارسی معاصر اثر ژیلبر لازار و ترجمه ی مهستی بحرینی، فرهنگ لغت عمید و منابعی از این دست که در کتابنامه موجود است به عنوان مراجع پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. بخش چارچوب نظری پژوهش در برگیرنده ی ملاحظات صرفی، ملاحظات واجی و ملاحظات نحوی است، در بخش ملاحظات صرفی مواردی از قبیل فعل ساده، همکرد، نوع عمل و واژه بست مطرح شده و در ادامه فهرستی از واژه بست های رایج در گفتار خودمانی ذکر شده است. ملاحظات واجی نگاهی دارد به مقوله ی کاهش واکه ای، تناوب، تغییر در جایگاه تکیه، زمان حال/ گذشته ی ملموس و زمان حال کامل ملموس و برخی فرایندهای آوایی در زبان فارسی از جمله حذف، تغییر در برش هجا، همگونی هم خوان ها، همگونی واکه با هم خوان ، ناهمگونی هم خوان ها، هماهنگی واکه ای و واک رفتگی/ واک بری. در بخش ملاحظات نحوی مواردی همچون تصریف، تغییر مقوله ی فعل، تغییر معنایی فعل و بررسی نقش نحوی واژه بست های مورد استفاده در گونه ی خودمانی مطرح گردیده است. پرسش های پژوهش 1) چه تفاوت هایی میان گونه ی گفتاری رسمی و خودمانی فعل ها در زبان فارسی وجود دارد؟ 2) چه تغییراتی می تواند در برخی از فعل هایی که تنها در گونه ی رسمی به کار می روند به وجود آید، تا در گونه ی خودمانی نیز به کار روند؟ فرضیه های مرتبط با پرسش های بالا به شرح زیر می باشد : 1) در پیکره ی زبان فارسی تعداد قابل توجهی فعل وجود داردکه در گونه ی خودمانی، شکلی متفاوت از گونه ی -رسمی دارند و می توان با بررسی این فعل ها به تفاوت هایی نظام مند در این زمینه دست یافته و طبقه بندی شان کرد. 2) گروهی از فعل ها در گونه ی رسمی یافت می شوند که با اعمال تغییراتی ساختی همچون ترکیب با همکرد می-توانند در گونه ی خودمانی نیز مورد استفاده قرارگیرند،. مثال: گریستن ? گریه کردن. روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه ی مورد تحقیق، نمونه گیری و روش های نمونه-گیری، ابزار اندازه گیری، نحوه ی اجرای آن، شیوه ی گرداوری و تجزیه و تحلیل داده ها: نگارنده، پیکره ی -فعل های ساده ی زبان فارسی را مورد مطالعه قرار خواهد داد تا مشخص شود میان گونه ی خودمانی و رسمی چه تفاوتی وجود دارد. سپس تلاش می کند بر اساس شم ّ زبانی خود و با مقایسه ی دو گونه ی مورد نظر موارد عمده-ای از تفاوت صرفی، واجی ، نحوی و کاربردشناختی اعم از حذف، تناوب و جابجایی را ثبت و طبقه بندی نماید. در نهایت، وی بر آن است که با رویکردی هم زمانی قواعدی برای این گروه از تناوب ها به دست دهد. روال این تحقیق، توصیفی- تحلیلی خواهد بود. در این پیکره فعل هایی وجود دارند که در گونه ی خودمانی به کار نمی روند، در اینجا، محقق تلاش می کند با بررسی پیکره ی زبان فارسی فهرستی از این فعل ها ارائه دهد. یافته های تحقیق: 1) وجود تفاوت/ تناوب های صرفی ، واجی در دو گونه ی غیررسمی و خودمانی . 2) امکان تقسیم بندی فعل های ساده ی زبان فارسی به اقلامی نظیر سببی و غیرسببی، خاص گونه ی ادبی، مورد استفاده در هر دو گونه ی ادبی و رسمی و صرفاً مربوط به گونه ی غیررسمی چه به صورت گفتاری و چه نوشتاری. 3) امکان ایجاد تغییرات ساختی در دسته ای از فعل هایی که به همان شکل ساده نمی توانند وارد گونه ی خودمانی شوند، برای نمونه ترکیب با همکرد. 4) تلاش برای ایجاد بانک داده های گونه ی غیررسمی فارسی گفتاری و نوشتاری و نیز پیکره ی زبان فارسی بر اساس داده های موجود در گونه ی غیررسمی. 5) ضرورت آموزش گونه ی گفتار غیررسمی به زبان فارسی آموزان غیر بومی. 6) هموار نمودن راه برای علاقه مندان غیربومی که قصد تحقیق درباره ی ژانر عامیانه در ادبیات فارسی دارند، یعنی گذشته از اینکه باید با زبان فارسی معیار آشنایی داشته باشند بتوانند به کمک آموزش گونه ی گفتاری و قرارگرفتن در محیط و بافتی که گونه ی خودمانی به کار می رود درک درستی از گونه ی غیررسمی فارسی نیز داشته باشند. 7) در گفتار خودمانی تمایل به حذف و مختصر نمودن توالی واکه ها و هم خوان ها دیده می شود که دلیل آن را می توان بالاتر بردن سرعت گفتار و تسریع امر اطلاع رسانی در رابطه با موضوع مورد گفتگو دانست. نتیجه گیری : 1) طی اضافه شدن پیشوند ???????? به ابتدای برخی صورت های مصدری که با آوای?????? ???????آغاز می شوند رفتاری دوگانه دیده می شود؛ یعنی پس از درج این پیشوند، ما در برخی موارد با سکون اولین هم خوان در (حذف اولین واکه در ریشه ی فعل)ریشه ی فعل در زمان حال مواجه می شویم. 2) حذف هم خوان ????? پس از انسدادی ??? و سایشی ها در گفتار خودمانی: 3) جدایی ناپذیر بودن معیارهای غیرزبانی از زبان.وجود متغیرهای جنسیت، سطح سواد، خاستگاه اجتماعی،سن و موقعیت جغرافیایی. برای مثال: مقوله ی قلب، واک رفتگی، همگونی و هماهنگی واکه ای نسبت عکس با سطح سواد دارد. 4) مقایسه ی ریشه های فعلی در دو گونه در زمان حال نشان می دهد که در برخی فعل ها در گونه ی خودمانی، ریشه ی فعل تنها یک آوا است: آمدن : ??<???، ایستادن: s <????، دادن:d <?????، رفتن: r < ???، شدن:??<?????، گفتن: g <???? 5) حذف توالی میانی از ریشه ی فعلی آوردن : ???< ???? 6) حذف توالی آغازین از ریشه ی فعلی: انداختن: nd?? <???????،گذاشتن: ????< goz??، نشستن: ?????<??????، نشاندن: ???(??)?<?????? 7) حذف هم خوان پایانی از ریشه ی فعلی : خواستن: ???<????،چاییدن: ??? <?????،پاییدن: ?? <???? 8) تناوب ? ~???‍‍‍ : جویدن، دویدن، دواندن????? 9) تناوب شناسه های فعلی در سه موقعیت رسمی، محتاطانه و غیررسمی قابل بررسی است. مدرسی (1368،ص 194) در مطالعه ی شناسه های فعلی قائل به سه گروه رسمی??، محتاطانه?? و غیررسمی? است. 10) تغییر مقوله ی فعلی خاص گونه ی گفتار خودمانی است، چراکه دارای معادل هایی در گونه ی رسمی است. 11) طبائیان(1979،ص208)معتقد به وجود یک عنصر غیرفعلی است که در ژرف ساختش حاوی مشخصه ی معنایی/ نحوی است. این مشخصه ها عبارتند از: عمل، فرایند، بهروه وری و ایستایی. بشیری (1981،ص133-148) نیز در کتاب خود تحت عنوان نحو فارسی ، قائل به معنادار بودن برخی همکردها نظیر "کردن، زدن، کشیدن" است که به ترتیب نشان دهنده ی کنش کلی، تکرار / انقطاع عمل و دیرش/ عمل طولانی مدت خواهد بود. پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی: 1) ضرورت چاپ کتاب های دستور زبان فارسی غیررسمی و عامیانه . 2) ضرورت بروز رسانی منابع تحقیق به جهت سهولت درکار پژوهش و نیز امکان ارجاع صحیح به این منابع در کارهای تحقیقاتی.