سیر جان کیتس: از "لامیا" تا "قصیده پاییز"

در شعر «غزلی برای بلبل» سروده جان کیتس گوینده با آواز دلربای بلبل وارد عالم شیرین خیال می شود اما به تدریج متوجه خیالی بودن آن می شود در شعر «لامیا»ی او جوان فریب خورده از مار زن نما جان خود را از دست می دهد زمانی که عشق خود (مار به ظاهر زن) را از دست می دهد. در شعر «غزلی برای جام یویانی» دنیای شعر حد فاصلی است بین عالم سرد واقعیت و عالم خیالی پر شور پسر جوانی که بدنبال عشق خود – یک دختر جوان – می رود. این شعر را حلقه اتصال بین دو شعر دیگر می توان در نظر گرفت. اما در شعر «غزلی برای پائیز» دنیای دیگری ترسیم می شود. در ظاهر همان دنیای بلبل و جام است اما اثری از فریب های آنها دیگر بچشم نمی خورد. در این پایان نامه در ابتدا آنچه منتقدیم درباره اشعار ذکر شده بالا گفته اند ارائه خواهد شد (این کار می تواند بسیار مثمر ثمر باشد زیرا نوع نقد ادبی در شعر فارسی متفاوت از رویکرد انتقادی منتقدان غربی به نقد شعر است. نقد شعر در غرب مکتب های مختلفی دارد و آشنائی با این مکتب ها راه را برای گسترش ادبیات تطبیقی باز می کند). و در ادامه استدلال می شود که در شعر «غزلی برای پائیز» اثری از آزادی روحانی دیده می شود که در سه اثر دیگر دیده نمی شود که نشان می دهد کیتس در نهایت به آن هدفی که داشت نائل شد. این پایان نامه حرکت معنوی کیتس از عالم لذت جسمانی شعر «لامیا» تا لذت روحانی «غزلی برای پائیز» را دنبال می کند. غرق بودن در عالم مادیات و سیر معنوی بسوی معنویات در سرزمین های شرقی و خصوصاً در ایران زمین مطلب تازه ای نیست. سخن های زیادی در خصوص گرفتاری در تنگنای زندگی مادی و آزادی حاصل از پرواز روحی بسوی اوج معنویت ها گفته شده است. چیزی که حائز اهمیت می باشد این است که نحوه بیان آن گرفتاری و این پرواز در شعر و ادب ایران زمین نحوه خاصی است برخاسته از نوع زندگی و آداب و رسوم و قابلیت های زبان فارسی. و این نحوه بیان کاملاً متفاوت از نحوه بیان همین سیر در زبان انگلیسی است. نوع بیان، تشبیهات بکار گرفته شده، شیوه ابراز حالات و احساسات انسانی و رویکرد کلی به جهان مادیات و عالم معنویات در دو زبان فارسی و انگلیسی و ادبیات برخاسته از این دو زبان کاملاً مجزاست. این پایان نامه با دنبال کردن سیر معنوی شاعر رمانتیک انگلیسی جان کیتس سه مسیر را طی خواهد کرد. اول حرکت معنوی یک انسان را دنبال می کند که این حرکت می تواند بیانگر حالات روحی انسانی و تقابل این حالات با زندگی مادی این جهان که آدمی ناگزیر از آنست باشد از یک طرف، و از طرف دیگر منعکس کننده دیدگاههای انسانی نسبت به عالم غیر ملموس معنویات دوم نحوه بیان این حرکت در زبان انگلیسی که این نوع بیان برخاسته از زندگی مردمانی است با یک فرهنگ خاص اجتماعی و دینی را منعکس می کند و سوم برداشت های منتقدان و رویکرد ا نتقادی آنها نسبت به این حرکت و طرز بیان آن را نمایان می سازد. بعبارتی دیگر این پایان نامه مسیر معنوی را که جان کیتس طی نمود دنبال می کند، انعکاس این سیر در اشعار و نامه های او را د نبال می کند، و نقد متقدین آثار ادبی بر این اشعار و نامه ها را منعکس می سازد. 6-پیشینه وتاریخچه موضوع تحقیق: (مطالعات و تحقیقاتی که در رابطه با این موضوع صورت گرفته و نتایج حاصل ازآن) درباره این شاعر رمانتیک مطلب بسیار و گوناگون گفته شده است مثلاً بلندن (blanden) کیتس را همانند شکسپیر شاعری می داند که هنر او خود پرور بوده و دل دوستاران شعر و شاعری را ربوده است. نظر مقابل این نظر در روژنال ادینبورگ بلک وود (blackwood’s edinburgh) دیده می شود که کیتس را خاری خود رو بدون هیچ گونه سوادی در ارتباط با شعر و یا تاریخ کلاسیک معرفی می کند. بین این دو قطب نظریات متعددی ابراز شده است. منتقدین گذشته این شاعر را شاعری احساساتی می دانستند اما نقد امروز بیشتر تمایل به جدا کردن او از عوالم افراطی احساسات دارد و دیگر چون گذشته برای داستان فلفل سود کردن زبان برای هر چه بیشتر احساس کردن خنکی شربت که به شاعر نسبت داده اند ارزشی قائل نیست. هیونز (havens) در مقاله ای تحت عنوان "مسئله زیبائی و واقعیت در شعر کیتس" سیر کلی اشعار او را در نظر گرفته و بر این باور است که دو مسئله متضاد در آثار او مرتباً تکرار می شوند: لذت از زیبائی ها و ناامیدی از دنیای واقعیت. مورد دوم از نظر او حاصل تحمل زجر فراوان است که بر این شاعر فوق العاده حساس تحمیل شد. از نظر اِند (s.a.ende) کیتس عناصری را که بین شعرای گذشته یعنی شکسپیر، وردزورث (wordsworth) و میلتن (milton) مشترک بود در کار خود بکار گرفت. بعبارت دیگر این منتقد در مقاله خود تحت عنوان "آهنگ حقیقت کیتس" این شاعر را دست پروده شعرای پیشین میداند. مسئله ای که مستقیماً به این پایان نامه مربوط است مسئله "نردبان لذت" است که اوّل بار خود کیتس این مفهوم را در نامه ای معرفی کرده است. مفهوم این امر آنست که شاعر تدریجاً مراحل صعود را طی می کند تا به جائی که خیال او به مرتبه دریافت حقیقت نائل می شود. اما تا جائی که نویسنده این مقاله خبر داد این موضوع خیلی دنبال نشده است که امید میرود این پایان نامه آنرا بسط دهد. منتقدین درباره مسئله لذت، خاصه لذت هنری، نیز بسیار بحث کرده اند. ایتن (eaton) در مقاله ای تحت عنوان لذت و رنج هنری به این نتیجه می رسد که لزوماً باید مرزی در نظر گرفت بین لذت هنری و دیگر انواع لذت و در امرلذت هنری حاصل کار هنرمند را پایه و اساس قرار می دهد. از طرف دیگر آرن هایم (arnheim) با این موضوع که در مسئله خلاقیت هنری، اصل لذت بخشی است مخالفت کرده و اصل را بر هدف مورد نظر در خلق هنر می گذارد و بدین تر تیب از حاصل هنر به غایت آن رو می گرداند. منتقدین دیگر نظیر شوسترمن (shusterman) هنر را دور از دسترس عموم مردم خواسته اند در حالیکه کسانی نظیر نهماس (nehemas) چنین جایگاهی را قابل قبول ندانسته اند. این ها نمونه هائی است از حجم بسیار زیادی که از زمان کتیس تا به امروز در باره شعر او و مسئله لذت گفته شده است. هدف این پایان نامه این است که با ترسیم تصویری کلی از مجموعه گفته ها، از حدود زندگی و آثار این شاعر فراتر رفته و به یک نتیجه فراگیر مربوط به حالات و روحیات انسانی برسد.