بررسی تطبیقی تعالیم عرفانی در فیه ما فیه مولوی و فوائدالفواد خواجه نظام الدین اولیا

چکیده: فیه مافیه و فوائدالفواد ملفوظاتی مشتمل بر مباحث مختلف عرفانی و فلسفی می باشند. این متون به لحاظ بیان مطالب عرفانی و اخلاقی و احوال و افکار و کردار و شیوه تربیتی عرفا حائز اهمیت هستند. این دو کتاب در زمینه های گوناگون معرفت، هستی، خدا، جهان، انسان و سلوک معنوی بحث نموده اند. مولانا و خواجه نظام الدین ضمن بیان حد و مرز ابزارهای معرفت (علم تجربی، عقل و وحی) و نقد آنها، معرفت شهودی را معرفت حقیقی معرفی کرده اند. واقعیات هستی در تعلیم مولانا از طریق تجلی، با حق، ارتباط و وابستگی پیدا می کند. هر دو عارف معتقدند معرفت خدا از طریق ترک خودی انسان و بصیرت و شهود امکان پذیر می باشد. در فیه ما فیه خلقت و بقای جهان به واسطه عشق خدا به اظهار می باشد. در این کتاب انگیزه خلقت انسان و برتری او بر سایر مخلوقات نیز عشق می باشد. اولیاء با تحقّق هدف خلقت (حمل امانت الهی یعنی عشق) و تخلّق به صفات الهی به مقام والای انسان کامل نائل شده و واجد اوصافی چون کرامت، هدایت خلق و دستگیری از حاجتمندان می باشند. به اعتقاد مولانا و نظام الدین انسان علاوه بر آخرت در دنیا نیز پاداش و کیفر اعمال خود را می-بیند. در بحث سلوک، هر دو عارف، به همراهی شریعت و طریقت در نیل به کمال تأکید کرده اند. آنها همچنین ضرورت وجود پیر کامل در سلوک و اطاعت از او را خاطر نشان کرده اند. ریاضت و جهاد با نفس اصلی مهم در سلوک تلقی شده است. سماع به یاد خدا، کوشش با وجود عنایت حق، حاجت خواهی از خداوند معطی، رازداری در طریقت و توجه به ظرفیت مستمعان در راهبری سالکان از آداب طریقت محسوب می شود. مراعات آداب طریقت، تزکیه اخلاق را برای سالک میسّر ساخته و او را آماده کسب مقاماتی از جمله توبه، طلب حق، زهد، صبر، توکل و رضا نموده و احوالی چون خوف و رجا، فنا، اتحاد و اتصال به او دست می دهد. پژوهش حاض در تلاش است تعالیم عرفانی را در دو متن فیه مافیه و فوائد الفواد به طور مقایسه ای مورد بحث و بررسی قرار دهد.