کتاب آرایی در دوره صفوی

حکومت صفویه به زعم برخی از پژوهشگران، عصر طلایی و دوره اوج و شکوفایی هنر و فرهنگ ایران می باشد. یکی از جلوه های تبلور هنر، کتاب آرایی است که با در نظر گرفتن هنرهای مختلف از جمله تذهیب، تشعیر، مینیاتور، جلد سازی، خطّاطی و ... محملی جهت نمایش هنر دوستی حاکمان صفوی به طور اخص و حکومت صفویه به طور اعم می باشد. بارقه های این شکوفایی و اوج آن را باید در فضای هنری موجود در جامعه و به تبع آن پادشاهان هنر پرور و هنرمندان عالی رتبه ای دانست که به این فضا روح و جلوه ای دو چندان بخشیدند. خاصّه آنکه، که تمامی شئون زندگی صفویان از جمله هنر کتاب آرایی با رسمی شدن مذهب تشیّع رنگ و جلوه ای تازه یافت و در مسیر نوینی گام برداشت. این امر در حوزه مینیاتور با وارد شدن مضامین شیعی در آثار برخی هنرمندان و در حیطه تذهیب و تشعیر با نمایان گشتن آرایه های جدید زینتی، تبلور یافت. با توجّه به سابقه هنر کتاب آرایی در ایران و تشکیل حکومت صفویه در چنین بستری، تلفیق سنتهای هنری گوناگون در دوره های مختلف و بروز آن در این گستره را به دنبال داشت. نکته بارز و حائز اهمیت در ایجاد این فضا علاوه بر مسائل مطرح شده، وجود مکاتب مختلف هنری از جمله تبریز، هرات، اصفهان، مشهد، شیراز، قزوین و ... می باشد که حکومت صفویه با تصرف سرتاسر ایران امکان تلفیق این مکاتب و ایجاد مکتبی نوین را در هنر ایجاد کرد. صفویان در ابتدا از آرایه های هنری مکتب ترکمان و هرات بهره مند گشته و با جمع آوری هنرمندان در کارگاه های هنری خود، که هر کدام وامدار مکتبی خاص بودند، زمینه را جهت نضج و شکوفایی آثار هنری و به تبع آن حوزه کتاب آرایی فراهم ساختند. شاهنامه فردوسی، آثار نظامی، و به طور کلّی دیوان شعرا عرصه هنر آزمایی این هنرمندان و هنر پروران بزرگ قرار گرفت.این پژوهش براساس روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و آرشیوی سامان یافته است. واژگان کلیدی:کتاب آرایی، صفویه، مینیاتور،تذهیب، تشعیر.