روش شناسی کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن»

چکیده دانش مفردات، دانش معنی شناسی کلمات قرآنی است و نخستین گام برای تحصیل معارف و آموزه های قرآن کریم، شناسایی تک واژه ها و الفاظ آن است. شناخت منابع لغوی اولین گام برای دستیابی به معناشناسی واژگان قرآنی است. بخش عمده ای از مطالب موجود در این منابع، تنها به نقل فرهنگ و ادب عربی و بخش دیگر آن به اظهار نظر لغویان و به اصطلاح، اجتهاد آنان در معنای لغت اختصاص دارد. عده ای از لغت شناسان با دقّت در معنایِ لغویِ واژه در عصر نزول و ریشه یابی تاریخی آنها و با تکیه بر سیاقِ آیات، به اجتهاد در معنای لغت می پردازند. مطالعه منتظم و منطقی مجموعه ای از قواعد، اصول، مبانی، منابع و شیوه های معمول در این کتب، محقّق را در شناخت صحیح روش تالیف آنها کمک خواهد کرد. در کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن» تمایز میان روش اجتهادی مرحوم مصطفوی و سایر لغویان از این جهت است که، مولّف در مواردی که برای یک لغت معانی گوناگونی از سوی صاحبان معاجم مطرح شده، به آراء و اقوال آنها بسنده نکرده و برآیندی از تمام معانیِ ذکر شده را به همراه خصوصیت و قیدی که خودش برای واژه در نظر گرفته، می آوَرد تا از این رهگذر، معانیِ مختلفی که از باب مجاز، استعاره، کنایه و تشبیه برای یک واژه بیان شده، به یک معنایِ حقیقی برگرداند و به این ترتیب نفی تجوّز در قرآن را به اثبات رساند؛ همچنین بررسی اصل و مبدء واژگان معرّب و دخیل و تطبیقِ آیات قرآن بر معنای حقیقی و اصل واحد، از خصوصیات دیگر روش مولّف در این کتاب است. کلید واژه ها: قرآن، مفردات، روش شناسی، فقه اللغه، منهج لغوی، مصادر لغوی.