اثر تغییرات نرخ ارز بر شاخص قیمت بخش‏های اقتصادی و تورم در ایران

در این تحقیق کوشش شد تا تأثیر تغییرات نرخ ارز بر شاخص قیمت بخش‏های مختلف اقتصادی و تورم مورد بررسی قرار گیرد. برای برآورد مدل از الگوی داده- ستانده استفاده شده است. به همین منظور از آخرین جدول داده- ستانده آماری کشور که مربوط به سال 1380 می‏باشد استفاده شده است. مدل مورد استفاده در این تحقیق مدل شریفی (2012) می‏باشد. برای کاربرد مدل مورد نظر ابتدا جدول متقارن کالا در کالا تهیه شده است که هر یک از نواحی سه‏گانه آن با استفاده از تکنیک ریاضی به طور جداگانه محاسبه شده است. از آنجایی که در جدول متقارن کالا در کالا، واردات به صورت کلی آمده است و با توجه به نقش متفاوت هر یک از واردات کالاهای نهایی و واسطه در سطح قیمت‏ها، واردات کل به واردات واسطه‏ای و نهایی تقسیم شده است. به منظور آسان‏تر شدن محاسبات، سطرها و ستون‏هایی که نزدیکی و همگنی بیشتری دارند، با یکدیگر ادغام شده و جدول متقارن ابعاد 26 کالایی مبنای محاسبات قرار گرفته است. در نهایت جدول و مدل در سناریو‏های مختلف مورد ارزیابی قرار می‏گیرد. بررسی نتایج مدل در سناریوی اول که هیچ یک از اجزای ارزش افزوده تعدیل نمی‏شوند، نشان می‏دهد که گروه «ماشین آلات و تجهیزات» بیشترین افزایش قیمت را داشته است. بر این اساس، 10 درصد افزایش در نرخ ارز، شاخص قیمت این گروه را به میزان 2.71 درصد افزایش می‏دهد. بعد از گروه ماشین‏آلات و تجهیزات، گروه «محصولات نساجی، پوشاک و چرم» و «مواد شیمیایی» با 2.02 و 1.85 درصد افزایش، به ترتیب با بیشترین افزایش قیمت روبرو می‏باشند. در این بین محصولات «معدنی» که واردات کمترین سهم را در نهاده کل آن دارد، با 0.03 درصد افزایش قیمت، کمترین میزان تغییر را داشته است. شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‏کننده هم به ترتیب با 0.76 و 1.65 درصد افزایش قیمت همراه بوده‏اند. در بررسی علت این تغییرات، ضریب همبستگی بین واردات و شاخص قیمت بخش‏ها 99/0 بوده است که نشان دهنده اهمیت این عامل در تغییرات شاخص قیمت کالا‏ها می‏باشد. در مقابل، ضریب همبستگی مازاد عملیاتی و حقوق و دستمزد به ترتیب 0.54- و 0.26- به دست آمده است که می‏تواند به علت عدم تعدیل این دو قسمت از اجزای ارزش افزوده باشد. در سناریوی دوم نیز گروه «ماشین آلات و تجهیزات» بیشترین تغییرات قیمت را دارا می‏باشد. در این سناریو که در پی تغییرات قیمت حاصل از افزایش نرخ ارز، مازاد عملیاتی صاحبان سرمایه هم به همراه هزینه واسطه کالا‏ها تعدیل می‏شود، 10 درصد افزایش در نرخ ارز، سبب 4.33 درصد افزایش در شاخص قیمت تولیدات این محصولات می‏شود که بیشتر از دیگر کالا‏ها می‏باشد. همچنین گروه‏های کالایی «مواد شیمیایی» و «مواد غذایی، آشامیدنی‏ها و دخانیات» با 3.79 و 3.72 درصد افزایش قیمت بعد از گروه ماشین‏آلات به ترتیب با بیشترین افزایش روبرو بوده‏اند. این درحالی است که «خدمات آموزشی» با 0.82 درصد افزایش، کمترین میزان افزایش را داشته است. همچنین شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‏کننده نیز همانند شاخص قیمت دیگر کالا‏های اقتصادی افزایش قیمت بیشتری نسبت به سناریوی اول داشته‏اند. به طوری که شاخص ppi و cpi به ترتیب 2.91 و 3.71 درصد افزایش قیمت را نشان می‏‏دهند. ضریب همبستگی واردات با شاخص قیمت بخش‏های اقتصادی با اندکی کاهش نسبت به سناریوی اول به 74 درصد رسیده است که به علت تعدیل مازاد عملیاتی و تاثیر آن بر شاخص قیمت بخش‏ها می‏باشد. همچنین ضریب همبستگی مازاد عملیاتی با شاخص قیمت از منفی به مثبت تغییر علامت داده است با این حال، ضریب همبستگی حقوق و دستمزد صاحبان کار، به علت عدم تعدیل این جزء از ارزش افزوده همچنان منفی باقی مانده است. در سناریوی سوم که بر خلاف دو سناریوی دیگر اختلاف قابل توجهی بین شاخص قیمت بخش‏های اقتصادی وجود ندارد و همه‏ی آن‏ها تقریبا با تغییراتی به اندازه تغییر نرخ ارز همراه بوده‏اند. به این ترتیب، شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‏کننده نیز همانند شاخص قیمت کالا‏های مختلف، تقریبا به اندازه نرخ ارز افزایش نشان می‏دهند. زیرا در این شرایط همه‏ی اجزای ارزش افزوده تعدیل شده و عوامل دیگری که بیشتر آن‏ها داخلی هستند در تغییر شاخص‏های قیمت بخش‏ها نقش دارند. ضریب همبستگی واردات با شاخص قیمت کالاها در این شرایط از مثبت به منفی تغییر علامت داده است. علت این پدیده عدم تعدیل واردات در حین تعدیل جدول است. اما ضریب همبستگی هر یک از عوامل اولیه مازاد عملیاتی و دستمزد با شاخص قیمت کالاها و خدمات، مثبت است. و بالاخره در پاسخ به سوالات تحقیق و آزمون فرضیه‏های آن، مشاهده می‏شود که در سناریوی اول که هیچ یک از اجزای ارزش افزوده تعدیل نمی‏شود، تغییرات شاخص قیمت کالا‏های مختلف متفاوت است. بر این اساس، کالاهایی که واردات واسطه‏ای نسبتا بیشتری دارند بیشتر تحت تاثیر افزایش نرخ ارز قرار می‏گیرند. در سناریوی دوم نیز این اختلاف وجود دارد اما به علت تعدیل مازاد عملیاتی از تاثیر واردات کاسته شده و از تفاوت بین قیمت بخش‏ها کاسته می‏شود. در سناریوی سوم به علت تعدیل همه اجزای ارزش افزوده تفاوت افزایش در شاخص قیمت بخش‏های مختلف اقتصادی تقریبا به صفر نزدیک می‏شود. در پایان، میزان انتقال تغییرات نرخ ارز به قیمت‏های داخلی، در سناریوی اول نسبتا اندک و تقریبا 10 درصد از تغییرات نرخ ارز به قیمت‏های داخلی منتقل شده است. ولی در سناریوی‏های بعدی به ترتیب با تعدیل بیشتر اجزای ارزش افزوده میزان این انتقال افزایش می‏یابد تا این که در سناریوی سوم و با تعدیل همه‏ی اجزای ارزش افزوده میزان این انتقال به بخش‏های مختلف اقتصادی کامل می‏شود.