انتخاب روش مناسب آینده نگاری برای چشم انداز ایران بر اساس روش ahp

از مهمترین مباحث جدید مدیریت سطح کلان، با توجه به شدت تغییرات در سطح جهان و کشور ها، طراحی چشم انداز در مقاطع زمانی بلند مدت است. لذا تدوین برنامه هایی که بتوانند همانند چراغی در افق بلند مدت کشورها، آینده آنها را روشن گرداند و به آن شکل دهد, بیش از پیش ضروری است. در عین حال از گذشته تا کنون از روشهای متعددی برای ساخت چشم انداز استفاده شده است. این روش ها از تکیه بر شهود فردی, پیش بینی و پیش گویی شروع شده و در سیر تکامل آن اکنون از روشهای نوینی استفاده میشود. از رایج ترین و متحول ترین روشهایی که کاربرد عام در سراسر جهان دارد, آینده نگاری است. در واقع چشم انداز سازی یکی از خروجی ها و نتایج برنامه آینده نگاری است. بنابر این امروزه بهره گیری از روشهای علمی آینده نگاری , جهت تصویر سازی آینده و ترسیم چشم انداز آینده , الزامی است. متاسفانه این رشته تاکنون در کشور ما آنچنان مورد توجه قرار نگرفته است برهمین اساس، توجه و تحقیق بر مباحث بنیادی و اساسی علم آینده نگاری ، مانند چیستی علم آینده نگاری، روش ها و مدلها و کاربردهای آنها و مباحثی مربوط به آینده نگاری در سطح ملی و کلان ، ضروری و لازم است. هدف این پژوهش، با تاکید و توجه به مباحث کلان و در سطح ملی، ابتدا جمع آوری بخشی از ادبیات آینده نگاری و روشهای آن بوده که از طریق مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است، سپس انتخاب برخی شاخص ها، ارزیابی شاخص ها و روش های استخراج شده بر اساس شاخص ها، بوده است. این کار از طریق توجه به ادبیات آینده نگاری موجود و سه مرحله آینده نگاری (که مرحله ابتدایی و آماده سازی آن، پیش آینده نگاری نام دارد)، صورت گرفته است. برای مرحله پیش آینده نگاری نظریه پردازان چارچوب های مختلفی ارایه دادند که در آن ابعادی را که باید جهت انتخاب یک روش مناسب مدنظر قرار بگیرد، مطرح شده است. از میان همه این چارچوب ها سعی شد ابعادی که اشتراک بیشتری در میان همه چارچوب ها دارد، انتخاب شود و آنها را به عنوان شاخص های انتخاب روش ها، مدنظر قرار دهیم. پرسشنامه ای بر اساس این شاخص ها و روش ها، شامل دو جدول یکی ارزیابی شاخص ها و دیگری مقایسه دوبه دویی روش ها بر اساس شاخص ها، تهیه گردید و سپس توسط 27 نفر از کارشناسان و متخصصان آینده نگاری در سازمان های مختلف دولتی و خصوصی، تکمیل گردید( نام متخصصان و سازمان های مربوط به آن ها در فصول آینده آورده شده است). اطلاعات بدست آمده از این پرسشنامه ها توسط نرم افزار ahp پردازش شده و معیارها از نظر اهمیت آنها ارزیابی و رتبه بندی شدند و در آخر روش ها را با این معیارها، به صورت تک تک و همگی، مقایسه و رتبه بندی نمودیم. برای نتیجه گیری های نهایی روش ها و شاخص ها را در دسته بندی هایی قرار دادیم و براساس ویژگی ها و شرایط هر دسته، نتیجه گیری نمودیم. روش ها بر اساس این شاخص ها به این صورت رتبه بندی شدند؛ پانل، دلفی، سناریو سازی، طوفان فکری، مدل سازی، پویش محیطی، دیده بانی، درخت وابستگی. در کل می توان گفت تجویز و استفاده از یک روش به عنوان روش مناسب جهت تدوین چشم انداز، مناسب و درست نمی باشد، زیرا هر روش دارای ویژگی ها و محاسن و کارایی های خودش است و گاه در جهت تدوین چشم انداز از چندین روش استفاده میشود، همچنین در هر موقعیت و شرایط خاص باید بتوان روش را با موقعیت جدید تطبیق و تغییر داد. اما در نهایت روشهایی که در دسته روشهای کیفی و مبتنی بر نظر متخصصان است، مانند پانل، دلفی، سناریو سازی و طوفان فکری، دارای بیشترین کاربرد در تدوین چشم انداز می باشد. امید است که نتایج این پژوهش، جهت پروژه های آینده نگاری ملی مورد استفاده و مفید باشد.