بررسی اثر احتمالی گیاه اسپند بر عملکرد زهر مار جعفری ایران در موش سوری

مارگزیدگی یکی از مشکلات بهداشت عمومی در سطح جهان بویژه در مناطق روستایی است. سالانه بیش از سه میلیون مارگزیدگی در سراسر جهان رخ می دهد. مار جعفری (اکیس کاریناتوس) و گونه های مختلف آن مسئول بیشترین مرگ و میر نسبت به سایر مارها هستند. این مار یکی از خطرناکترین مارهای زهری در آسیای مرکزی و برخی مناطق آفریقا و بویژه در هند است. زهر این مار دارای اثرات هموتوکسیک بوده و با تهاجم به سیستم گردش خون سبب تغییرات شدید هموستاتیک از جمله تخریب دیواره ی عروق و خونریزی عمومیمی شود و بدین وسیله باعث مرگ قربانی می گردد. تحقیقات اخیر نشان داده است که برخی گیاهان می توانند اثر کشنده ی زهر بعضی از مارها را خنثی کنند. گیاه اسپند (پگانوم هارمالا) دارای خصوصیات فارماکولوژیکی بالقوه ای است و علی رغم مصرف گسترده ی آن در موارد مختلف، در مورد اثر ضد زهر مار جعفری ایران این گیاه تاکنون گزارشی منتشر نشده است و مطالعه ی حاضر نخستین گزارش در مورد توانایی اسپند در خنثی کردن نسبی اثر زهر این مار می باشد. جهت انجام این مطالعه 54 سر موش به وزن 5±30 گرم به نه گروه (a , b1, b2, c1, c2, d1, d2, e1, e2) با 5 پروتکل کاری تقسیم شدند. در گروه کنترل (پروتکل a) زهر با دوز mg/kg 10 به روش داخل صفاقی به موش ها تزریق شد که تمامی آن ها به طور میانگین پس از 80 دقیقه مردند. در گروه های b1 و b2، (پروتکل b)، عصاره ی گیاه در دوزهای مختلف ( mg/kg 15 و mg/kg 30) بلافاصله پس از تزریق زهر (همزمان با تزریق زهر) با دوز mg/kg 10 به موش ها تجویز گردید. در گروه های c1 و c2، (پروتکل c)، عصاره (با دوزهای mg/kg 15 و mg/kg 30)، 15 دقیقه پس از تزریق زهر (با دوز mg/kg 10 ) و در گروه های d1 وd2، (پروتکل d)، عصاره و زهر پس از محاسبه دوز (دوزهای مشابه با پروتکل c)، به مدت 30 دقیقه قبل از تزریق انکوبه و سپس به موش ها تزریق گردید. در دو گروه e1 و e2 نیز (پروتکل e)، فقط عصاره ی گیاه با دوز mg/kg 15 و mg/kg 30 به موش ها تزریق شد و زمان تزریق تا مرگ در تمام گروه ها ثبت گردید. میانگین زمان تا مرگ در گروه های b1 و b2 به ترتیب 232 و 235 دقیقه و در گروه های c1 و c2به ترتیب 246 و 220 دقیقه و در دو گروه d1 و d2به ترتیب 211 و 195 دقیقه ثبت گردید. نتایج نشان داد که تجویز تک دوز از عصاره ی گیاه اسپند در هر دو دوز mg/kg 15 و mg/kg 30زمان بروز مرگ را در هر سه پروتکل bو cو d به میزان معناداری در مقایسه با گروه کنترل به تاخیر می اندازد (p<0.001 ). قابل ذکر است که تمامی موش های دو گروه e1 و e2زنده ماندند.