بررسی درونمایه های سیاسی و اجتماعی در شعر محمد علی یعقوبی

محمد علی یعقوبی(1385هـ-1313)ازشاعران معاصر عراق است که در شعر خود توجه زیادی به مسائل سیاسی واجتماعی کشور عراق مبذول داشته است. وی دراکثر جریان ها و حادثه های سیاسی داخل وخارج از عراق حضوری فعال داشته واین امر سبب گشته تا شعر او، بازتاب فراز وفرود جریان های سیاسی- اجتماعی حاکم بر کشور خویش را بازگو نماید. درونمایه ی سروده های او بیشتر انتقاد از اوضاع سیاسی جامعه، اعلام نارضایتی از مداخله واستعمار انگلیس، اظهارحزن واندوه درقبال قضیه ی فلسطین، مدح ورثای برخی ازحاکمان وشخصیت های سیاسی وشوخی ها و انتقادهای تلخ وی ازکارگزاران ونمایندگان پارلمان عراق است. شعرسیاسی یعقوبی آینه ی تمام نمای حوادث و جریان های سیاسی روز است؛ از انقلاب 1919م مصر گرفته تا شورش های مردمی بر ضد حکومت در عراق و لبنان، لیبی و سوریه و ترکیه. قضیه ی فلسطین، انقلاب الجزائر، مصر، لیبی، تونس، ایران و به ویژه مغرب عربی از تأثیرگذارترین حادثه ها بر شعر وی هستند که عکس العمل شاعر در مقابل همه ی آنها، دعوت به بیداری و آماده باش ملت عرب، برای مقابله با سیاست های استعماری انگلیس و فرانسه واعلان جنگ با صهیونیسم و آزادسازی قدس شریف، بزرگداشت حماسه ی قهرمانان و شهدای هر انقلاب، محکوم کردن و پافشاری بر ایجاد وحدت و یکپارچگی کشورهای اسلامی به چشم می خورد و در حقیقت همان درونمایه های شعر سیاسی یعقوبی به شمار می روند. مفهوم وطن پرستی و وطن خواهی از جمله موضوعاتی است که شاعران همواره به آن پرداخته اند و یعقوبی نیز از جمله شاعران وطن پرستی است که در زمینه ی وطن خواهی و نمودهای آن در ادبیات قرن 20 م مطرح گردیده است. یعقوبی قضایای سیاسی داخل عراق را مورد بررسی قرار داده و در حقیقت بخشی از شعر او بازتاب حوادث سیاسی داخل عراق می باشد. او با نشر آراء سیاسی خویش که همان درونمایه های شعر سیاسی وی در حوادث داخل عراق به شمار می رود بر ضد دخالت های انگلیس در امور داخلی کشور عراق شوریده و دستگاه های اجرایی عراق از پارلمان گرفته تا مجلس قانون گذاری را محکوم کرده و با لحنی تلخ به سرزنش مقامات عراق پرداخته است. از دیگر درونمایه های شعری ، درونمایه های اجتماعی می باشد که در حقیقت به بررسی مشکلات یک مجتمع از قبیل فقر و جهل و ظلم و بیماری ها، معضل بیکاری، قضیه ی زن و آزادی و حجاب وی، بررسی راه های اصلاح مشکلات اجتماع و پرداختن به موضوعات اجتماعی چون آزادی فکر و شعر و اندیشه و غیره می باشد. یعقوبی از شاعرانی است که در کنار بررسی جریان های سیاسی به بررسی مسائل اجتماعی کشور خود رغبت فراوان نشان داده و در قبال آن از خود تعهد نشان داده است و به بررسی و وصف این مشکلات و بحران ها پرداخته و نظریه های اجتماعی جالب توجهی در این زمینه ارائه کرده. ناگفته نماند که تحلیل ها و نظریه ها ی او در زمینه ی مسائل اجتماعی در حدّ آراء سیاسی او نیست، که به طور کامل و همه جانبه به آنها پرداخته باشد. بلکه شامل نگاهی گذرا به این مسائل است که همه ی آن را در یک فصل ویژه جمع آوری نموده ایم. درونمایه های شعر اجتماعی یعقوبی پیرامون فقر و جهل و بیماری ها و جوانان می چرخد. او به نکوهش فقر و وجود بیماری ها و جهل در عراق پرداخته و جهل را بیماری لاعلاجی می داند که وجودش برای ملّت خطراتی از قبیل عقب ماندگی و ایستایی و نابودی کامل را در بردارد. پرسش های پژوهش: 1. برجسته ترین درون مایه های سیاسی و اجتماعی در شعر وی چیست ؟ 2. وی در برابر حوادث سیاسی و اجتماعی موجود چه عکس العملی داشته است ؟ 3. یعقوبی از چه جایگاهی در میان شاعران و ادیبان عراق برخوردار است ؟ پیشینه تحقیق: بر اساس تحقیقات به انجام آمده پایان نامه یا مقاله ای که به بررسی موضوعات سیاسی و اجتماعی شعر یعقوبی پرداخته باشد موجود نمی باشد. فرضیه ها: 1. وی در اشعار خود از مسائل گوناگون سیاسی و اجتماعی از قبیل عدالت ، فقر وغیره سخن رانده است. 2. جریانات سیاسی و اجتماعی عراق و دیگر کشورهای عربی تاثیری مستقیم و غیر قابل انکار در شعر یعقوبی داشته است. 3. یعقوبی از جایگاه والایی در ادبیات عراق برخوردار می باشد اما شرایط سیاسی و اجتماعی فرصت بروز و جلوه نمایی وی را نداده است. اهداف تحقیق: 1.بیان اغراض شعری وی 2.تاثیر جریانات سیاسی و اجتماعی بر شعر یعقوبی 3.نقش وطن در شعر یعقوبی 4.نقش شاعر در حل معضلات سیاسی و اجتماعی تازگی موضوع: با توجه به این که تاکنون در خصوص اشعار سیاسی و اجتماعی محمد علی یعقوبی پژوهش مستقلی صورت نپذیرفته است، این طرح تحقیق نو به حساب آمده و انجام آن بایسته و شایسته به نظر می رسد.