عناصر اجتماعی و مدنی در مثنوی های خواجوی کرمانی

ادبای پیشین ما توجه ویژه ای به مسائل اجتماعی مبذول داشته اند و هر کدام گوشه هایی از فرهنگ مردم را در آثار خود منعکس کرده اند؛ به گونه ای که آثار ادبی را می توان آیینه فرهنگ و تمدن و آداب و رسوم مردم در طول اعصار و قرون دانست. از جمله این متون، در قرن هشتم هجری، مثنوی های خواجوی کرمانی است. خواجو در این مثنوی ها، زندگی اجتماعی زمانش را در ضمن تخیلات شگرف شاعرانه منعکس کرده و از طرز معیشت مردم سخن گفته است. نیازهای اولیه زندگی، نظیر انواع پوشاک و خوراک و مسکن در شعر او معرفی شده و نحوه زندگی مردم- اعم از زندگی درباری و زندگی مردم عادی- از دید وی پنهان نمانده است. خواجو از انواع بازی ها و سرگرمی های رایج در عصر خود و باورهای عامیانه سخن به میان آورده و مشاغل را به بهترین نحو معرفی کرده است. ادیان و اقوام گوناگون و ویژگی های آن ها را در شعر خود گنجانده و از نجوم و ستاره شناسی و باورهای قدما در مورد اجرام آسمانی و از علم طب و انواع بیماری ها و داروها مطالبی درخور اعتنا ارائه کرده است. موسیقی و آلات آن را معرفی نموده و به انواع مجازات و شکنجه ها و ابزارهای آن اشاره کرده است؛ در واقع می توان خلاصه ای از حیات اجتماعی و آداب و رسوم مردم ایران در قرن هشتم هجری را در مثنوی های خواجو به بهترین نحو مشاهده کرد.