زمین شیمی رخـدادهای اسکارنی مـس- آهـن و توده های نفـوذی وابسـته در منطقه خـوت-پناه کوه، غرب یزد، ایـران مرکزی

کانسارهای اسکـارنی مس خـوت و پنـاه¬کوه، واقع در 50 کیلومتری شمال غرب شهر تفت، در استان یزد، در بخش میانی کمربند ماگمـایی ارومیه- دختر واقع شده¬اند. منطقه مورد بررسی بخش وسیعی از سازندهای رسوبی پالئوزوئیک پیشین تا کواترنری را در برمی¬گیرد. نفوذ توده گرانیتوئیدی با سن الیگومیوسن در واحدهای کربنـاتی قدیمی¬تر از کرتاسه، منجر به پیدایش رخـدادهای اسکارنی و کانه¬زایی¬هایی وابسته گردیده است. بر اساس ویژگی¬های سنگ¬زمین¬شیمیایی، گرانیتوئیـدهای مورد بررسی، آلومینیـم متوسط، کلسیمی- قلیایی، متعلق به تیپ i و دارای مقادیـر بالای ??18o (11.0‰) بوده که در یک جایگاه زمین¬ساختی ماگمایی مرتبط با قوس آتشفشانی شکل گرفته¬اند. کانه¬زایی در کانسار مس خوت، از نوع جانشینی، شکافه¬پرکن و افشان است که در مرمرها و برون اسکارن¬ها رخ داده است. مرمرهای سولفیدی نسبت به برون اسکارن دارای آنومالی بالاتری در عیار مس هستند، به گونه¬ای که عیار مس در آن¬ها به 64/8 درصد وزنی می¬رسد که به فراوانی کالکوپیریت در این نمونه¬ها اشاره دارد. این مرمرهای سولفیدی غنی در مس دارای آنومالی¬هایی در طلا، روی و سرب نیز هستند. برون اسکارن کانه¬زایی شده، مهـم¬ترین زون در کانسـار خوت بوده که به دو زون گارنت اسکارن و گارنت- پیروکسن اسکـارن تقسیـم¬بندی می¬شود. روابط پاراژنزی و داده¬های ریزدماسنجی میان¬بارهای سیال در گارنت و کلسیت نشان می¬دهد که زایش و تکوین ترکیبی کانی¬های اسکارنی خوت در سه مرحله اصلی رخ داده است: (1): مرحله پیش¬رونده پیشیـن که توسط هدنبرژیـت¬های غنی در منیزیم (hd53.7di42.3-hd86.1di9.5) همراه با آندرادیت¬های آلومینیم¬دار (با xand %بین (69.8-99.5 مشخص می¬گردد. دما در اسکارن پیش¬رونده پیشین در فشار 500 بار از 400 تا 500 درجه سانتیگراد تغییر می¬کند (2): مرحله پیش¬رونده پسین که توسط آندرادیت¬های تقریبا خالص (با xand %بین 98.4 (96.2-مشخص می¬شود. بر اساس داده¬های میان¬بارهای سیال در گارنت، دما و شوری سیالات وابسته در اسکارن پیش¬رونده پسین به ترتیب oc361-267 و 1/21-1/10 درصد وزنی معادل نمک طعام تخمین زده شده است. نهشت اولیه پیروتیت در این مرحله آغاز شده است. (3): مرحله پس¬رونده در برون اسکارن شامل مجموعه¬ای از فرواکتینولیت، کوارتز، کلسیت، اپیدوت، کلریت، اسفالریت، پیریت و کالکوپیریت است که به طور بخشی جانشین مجموعه کانی¬های اولیه در شرایط هیدروستاتیک در طول شکستگی¬های اسکارن پیشین می¬گردد. در این مرحله دما و شوری سیالات در کلسیت به ترتیب به کمتر از 260 درجه سانتیگراد و 8 درصد وزنی معادل نمک طعام می¬رسد. کانسار پناه¬کوه یک سامانه رگه¬ای مس- آهن می¬باشد که شامل دو زون درون اسکارن و برون اسکارن است. برون اسکارن از نوع کلسیمی- منیزیمی بوده که در همبری با مرمرها تشکیل شده است در حالی که درون اسکارن با گسترش محدودی در سنگ¬های آپلیتی تشکیل شده است. کانی¬های غالب در اسکارن کلسیمی شامل گارنت (آندرادیت) و پیروکسن (دیوپسید غنی در آهن) بوده در حالی که در اسکارن منیزیمی شامل فورستریت، دیوپسید، سرپانتین و تالک است. کانی¬شناسی و ترکیبات کانیایی اسکارن پیش¬رونده در اسکارن خوت با شرایط تقریبا اکسیدان و فوگاسیته نسبتا پایین¬تر گوگرد در سطوح پوسته¬ای کم عمق در مقایسه با دیگر سامانه¬های اسکارنی مس- طلا و آهن همخوانی دارد. تهی-شدگی مقادیر ?18o و ?13c در انواع متفاوت کلسیت¬ها در کانسار خوت و پناه¬کوه توسط برهمکنش سیالات ماگمایی =11.0‰) ?18o) با سنگ¬های کربناتی دگرسان نشده در دمای کمتر از 600 درجه سانتی¬گراد، x(co_2 ) کمتر از 05/0 و نسبت آب به سنگ (w/r) %50-25 قابل تفسیر است. مقادیر 34s?? در کالکوپیریت موجود در رخداد اسکارنی و مرمرهای سولفیدی در کانسار خوت نشان¬دهنده مشارکت غالب سیال ماگمایی دارای گوگرد اولیه مشتق شده از گوشته است به طوری که مقادیر 34s?? در این کانسار 34s=1.4-5.2‰)??( مشابه مقادیر ایزوتوپی گوگرد در بسیاری از کانسارهای مس پورفیری معروف و اسکارن¬های مس و مس- طلای وابسته به آنهاست. بنابراین، با توجه به فراوانی واحدهای کربناتی در بخش میانی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر به ویژه در منطقه یزد، می¬توان چنین نتیجه¬گیری نمود که پتانسیل اکتشافی چشمگیری برای سامانه¬های پورفیری- اسکارن وجود دارد.