بررسی و ارزیابی ویژگی های کالبدی و فضایی قلعه قورتان بر مبنای اندیشه های کریستوفر الکساندر

قلعه قورتان با بافتی پیچیده و متنوع، از نمونه¬های ارزشمند و ناشناخته معماری سنتی حاشیه کویر ایران محسوب می¬شود. این قلعه در روستای قورتان و در فاصله حدود 120 کیلومتری شرق اصفهان واقع شده است. منابع تاریخی حاکی از آن است که مناطق شرق اصفهان در امتداد رودخانه زاینده رود تا تالاب گاوخونی از تاریخ و قدمتی کهن برخوردارند. کریستوفر الکساندر، نظریه¬پرداز و معمار برجسته اتریشی، در خصوص معماری در جوامع سنتی، ایده¬ها و نظریات متعددی را در آثارش مطرح کرده است. این پژوهش، با هدف معرفی قلعه قورتان، تعمیق مفهوم معماری سنتی و ارزیابی میزان انطباق نظریات الکساندر، در مورد معماری سنتی، با واقعیت¬های آن در کشورمان، شکل گرفت و این فرض را دنبال می-کندکه معماری قلعه قورتان با معیارهایی که الکساندر برای معماری سنتی ارائه می دهد، منطبق است. پس انتخاب روش کیفی برای این پژوهش، ابتدا باید روشن شود که الکساندر اساساً چه معیار مشخصی برای معماری سنتی قائل است و این ویژگی¬ها تنها با بررسی کتابخانه¬ای آثار خود او قابل استخراج است. بعد از استخراج ویژگی-ها، مدارک تصویری و داده¬های مرتبط با قلعه قورتان به روش میدانی تهیه شد و با توجه به معیارهای الکساندر، مورد ارزیابی قرار گرفت. مهم¬ترین نتایجی که از این پژوهش حاصل شد این است که: ویژگی¬های پانزده¬گانه¬ای را که الکساندر در کتاب سرشت نظم معرفی می¬کند (مقیاس¬های مختلف، مراکز نیرومند، مرزها، تکرار متناوب، فضای معین، شکل خوب، تقارن موضعی، ابهام و انسجام عمیق، تضاد، درجه-بندی، ناهمگونی، پژواک، فضای خالی، سادگی و آرامش درونی، جدایی-ناپذیری)؛ می¬توان معیار مناسبی برای معماری سنتی و بناهای ارزشمند (زنده) نامید و معماری بافت حاشیه کویر ایران، به¬ویژه قلعه قورتان، به¬خوبی با این معیارها مطابقت دارد.