ارزیابی لاین های اینبرد نوترکیب گندم حاصل از تلاقی ژنوتیپ ایرانی no. 49 و رقم yecora rojo تحت تنش کمبود آب از نظر صفات ریشه و زراعی

تنش کمبود آب به عنوان مهمترین تنش غیر زیستی، نقش مهمی در کاهش تولید محصول گیاهان زراعی در نواحی خشک و نیمه خشک جهان دارد و اصلاح برای تحمل به خشکی از کار آمدترین راهها برای جلوگیری از کاهش عملکرد در شرایط خشک است. به منظور بررسی اثر تنش خشکی، 66 لاین اینبرد نوترکیب گندم حاصل از ارقام آمریکایی yecorea roja (پر محصول، پاکوتاه و زودرس) به عنوان والد پدری و لاین no.49 (عملکرد متوسط، پابلند و دیررس) به عنوان والد مادری، آزمایشی با استفاده از طرح کرتهای خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار به اجرا درآمد. جهت بررسی صفات مربوط به ریشه، لاین ها درون لوله های پولیکا به طول 1-20/1 متر و قطر 20 سانتی متر که از خاک زراعی پر شده بود، کشت شدند. به منظور تثبیت خطای نوع اول از تجزیه واریانس چند متغیره استفاده گردید و وجود اختلاف بین لاین ها، سطوح مختلف آبیاری و اثر متقابل لاین در شرایط از نظر حداقل یک صفت اثبات گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین تیمارها ی تنش آبی برای کلیه صفات به جز صفات تعداد سنبله بارور، تعداد بذر سنبله، طول سنبله، وزن هزار دانه و تعداد ریشه معنی دار بود. اختلاف بین لاین های گندم نیز برای همه ی صفات در سطح 1% معنی دار بود. اثر متقابل لاین در شرایط نیز برای همه ی صفات به جز تعداد ریشه در سطح احتمال 1% معنی دار بود. در شرایط عادی، لاین های 55 و73 و در شرایط تنش لاین های 31، 84 و 51 از نظر بیشتر صفات موثر بر عملکرد دانه، جزو لاین های برتر بودند. در بررسی وراثت پذیری بیشترین وراثت پذیری به صفات طول پدانکل، ارتفاع بوته، وزن خشک ریشه و عملکرد دانه نسبت داده شد. بیشترین ضریب تغیرات ژنتیکی مربوط به عملکرد دانه و کمترین آن به نسبت ریشه به ساقه اختصاص یافت. تجزیه علیت براساس تجزیه رگرسیون گام به گام، نشان داد در شرایط عادی ارتفاع بوته، طول ریشه، طول سنبله و تعداد سنبله بارور و در شرایط کمبود آب ارتفاع بوته، طول ریشه، طول پدانکل و حجم ریشه از اجزای موثر بر عملکرد دانه بودند. تجزیه خوشه ای بر اساس کلیه صفات و با داده های استاندارد شده و به روش ward، لاین ها را برای شرایط عادی و تنش در 4 خوشه گروه بندی نمود. در شرایط آبیاری عادی لاین های گروه 4 و در شرایط تنش لاین های گروه اول از نظر عملکرد دانه برتر بودند. تجزیه خوشه ای بر اساس عملکرد دانه و اجزای مرتبط با آن در شرایط عادی 3 خوشه و در شرایط تنش نیز 3 خوشه را مشخص نمود. که در شرایط عادی گروه سوم و در شرایط تنش گروه اول از لحاظ عملکرد دانه برتر بودند. در ارزیابی لاین ها بر اساس معیار های مقاومت به خشکی با توجه به اکثر شاخص های مورد بررسی، لاین های 20، 18، 41 و 51 به عنوان متحمل ترین و لاین های 15، 16، 14، 52، 62، 76 و yecorea roja به عنوان حساس ترین لاین ها شناسایی شدند. تجزیه خوشه ای برای شاخص های مقاومت به تنش نیز 3 خوشه را مشخص نمود که لاین های خوشه اول نسبت به خشکی تحمل بیشتری داشتند. تجزیه به عامل ها براساس تجزیه به مولفه های اصلی برای شرایط عادی 4 عامل (تبیین 28/71 درصد تغییرات) و در شرایط تنش نیز 5 عامل (تبیین 85/79 درصد تغییرات) را مشخص نمود. در شرایط آبیاری 3 عامل اول به ترتیب به عنوان عامل رشد ریشه ای، عامل موثر بر عملکرد دانه و عامل رشد رویشی و زایشی و در شرایط تنش 4 عامل اول به ترتیب عامل پایداری عملکرد ناشی از شاخساره، پایداری عملکرد ناشی از ریشه، عامل رشد وزنی ریشه و عامل موثر بر باروری سنبله نام گذاری شدند.