به منظور بررسی روابط بین صفات و گروهبندی 70 ژنوتیپ مختلف توتون برگزیده، شامل توتون های شرقی، نیمه شرقی و غربی با مبدأ جغرافیایی متفاوت، در مزرعه موسسه تحقیقات توتون گیلان (رشت) کشت گردید. در مجموع 16 صفت ارزیابی شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس، بین ارقام مورد نظر از نظر کلیه صفات به جز شاخص شکل برگ اختلاف معنی دار در سطح یک درصد وجود داشت. نتایج آمار توصیفی نشان داد ضریب سطح برگ بالاترین ضریب تغییرات فنوتیپی (25/33 درصد) را دارا بود، بعد از آن صفات درصد نیکوتین (34/31 درصد) درصد قند (17/28 درصد) و درصد فسفر (28/27 درصد) از بیشترین ضریب تغییرات فنوتیپی برخوردار بودند .در مقابل کمترین ضریب تغییرات فنوتیپی مربوط به صفات عملکرد برگ سبز (90/5 درصد) و شاخص شکل برگ(18/6 درصد) بود. با انجام تجزیه خوشه ای به روش حداقل واریانس ?وارد? ، ارقام مورد مطالعه در هشت گروه مجزا قرار گرفتند که خویشاوندی اکثر گروه ها مربوط به مرکز تنوع آن هاست. همچنین تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم های توتون، بی تأثیر از سیر تکاملی ارقام نبود. علاوه بر آن گروه بندی حاصل تقریباً باطبقه بندی ارقام بر اساس روش عمل آوری مطابقت داشت. گروه اول شامل ارقامی بود که از لحاظ اکثر صفات مهم اقتصادی ارزش بالایی داشتند. گروه دوم که بعد از گروه هفتم بیشترین ارقام را در خود جای داد، از لحاظ صفات مهم اقتصادی وضعیت مشابهی با گروه یک داشت اما از لحاظ برخی صفات دیگر مانند درصد نیکوتین و قند ارزش پایینی داشت. گروه سوم با دربر گرفتن 11 رقم، از لحاظ 15 صفت در حد بالاتری از میانگین کل بود و از این حیث می توان به عنوان یکی از گروه های مطلوب معرفی کرد گروه چهارم تنها شامل یک رقم بود و می توان نامطلوبترین گروه معرفی کرد زیرا از لحاظ صفات مهم و اقتصادی در حد پایینتی از میانگین کل قرار داشت. بعد از آن گروه پنجم و ششم به ترتیب با داشتن 7 و 5 رقم هر دو از لحاظ صفات مهم و اقتصادی در وضعیت خوبی نبودند و تنها از لحاظ صفات شیمیایی از میانگین کل بهتر بودند. گروه هفتم که با 17 رقم بیشترین ارقام را در خود جای داده بود تنها از لحاظ صفت عملکرد و صفات شیمیایی در وضعیت بهتری نسبت به میانگین کل قرار داشت و از لحاظ دیگر صفات وضعیت مطلوبی نداشت. در نهایت گروه هشتم با 12رقم از لحاظ صفاتی مانند درصد نیکوتین وازت کل در وضعیت بهتری نسبت به میانگین کل قرار داشت و از لحاظ سایر صفات وضعیت مطلوبی نداشت. کلید واژه ها: تنوع ژنتیکی، صفات مورفولوژیک، تجزیه خوشه ای، تجزیه علیت، توتون.