یکی از ارزشمندترین آثار ادبی که از قرن چهارم هجری برجای مانده و به دست ما رسیده است ، کتاب گرانقدر «یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر» تألیف «ابومنصور ثعالبی نیشابوری» است. ثعالبی در این کتاب ، که به زبان عربی است ، شاعران و نویسندگان معاصر خویش را در همه ی سرزمین های اسلامی معرفی کرده است . از آن جا که بخشی از این اثر متعلق به شاعران خراسان و ماوراءالنهر می باشد، آشنایی با آن ها و سروده هایشان برای علاقه مندان به زبان و فرهنگ ایرانی ضرورتی انکار ناپذیر است. نظر به آن که تاکنون ترجمه ای از این کتاب صورت نپذیرفته است ، بر آن شدیم تا بر اساس جلد چهارم این اثر که به شاعران خراسان اختصاص یافته است ، به معرفی شاعران مذکور ، مضامین شعری و اوضاع ادبی این ناحیه مقارن عصر سامانی و غزنوی بپردازیم. این تحقیق در سه بخش انجام گرفته است: بخش اول به بررسی اوضاع ادبی در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری و نیز معرفی «ثعالبی» اختصاص یافته است. در بخش دوم ترجمه ای از باب اول تا دهم از جلد چهارم «یتیمهالدهر» به دست داده می شود و در بخش سوم ، مقایسه ای مختصر میان مضامین شعری شاعران عربی سرا و شاعران پارسی گوی معاصر آنان در حوزه ی خراسان و ماوراءالنهر در دو قرن چهارم و پنجم هجری مطرح می گردد.