چکیده سال هاست که گفتار تقریباً به صورت یکی از اجزای جدانشدنی مستندهای تلویزیونی ایران درآمده است. بیشتر تولیدات مستند حداقل از یکی از ساختارهای گفتارمتن- که در این پایان نامه معرفی شده اند- استفاده می کنند. کاربرد وسیع گفتارمتن اهمیت آن را به عنوان متنی که از قبل پیش بینی یا طراحی شده، آشکار می سازد. به خصوص هنگامی که تأثیر گفتار فیلم مستند به عنوان صریح ترین عنصر بیانی آن، بر روی مخاطبان رسانه مورد توجه قرار می گیرد، اهمیت آن بیشتر معلوم می شود. گاهی هنگام مشاهده ی این فیلم ها ی مستند احساس می کنیم گفتارمتن هماهنگی مناسبی با فیلم ندارد. بررسی این نارسایی ها در مراحل مختلفی که یک گفتار از ایده ی اولیه تا زمان پخش فیلم مستند طی می کند، یعنی نوشتن، اجرا و تدوین، زیر بنای پ‍ژوهش این پایان نامه بوده است. در واقع سوال اصلی اینجاست که معایب و نواقص گفتارمتن در برنامه های مستند تلویزیونی ایران چیست ؟ و از کجا ناشی می شود؟ در این راستا به بررسی تطبیقی دو فیلم مستند شاخص به نام های شب و مه (1955) محصول فرانسه و موج و مرجان و خارا (1341) محصول ایران- به عنوان نمونه و الگوی مناسب به کارگیری گفتارمتن در سینمای مستند جهان و ایران- با تولیدات مستند دارای گفتارمتن مراکز استان ها در دوره ی زمانی 87-85 پرداخته ایم. در پایان پژوهش، پیشنهادات و راه حل هایی برای ارتقاء ارزش های کیفی گفتارمتن در برنامه های مستند تلویزیونی ارائه شده است.