در این پژوهش تلاش شده است قافیه از سه منظر مورد بررسی قرار گیرد. نخست توصیف قافیه از دیدگاه ادبیات و زبان شناسی. پس از آن به جایگاه قافیه در تعریف شعر پرداخته شده و دیدگاه پیشینیان و معاصران در این باره بیان شده است. در ادامه به جایگاه قافیه در ایجاد موسیقی و تأثیرش بر برونه ی زبان اشاراتی شده است و در پایان با بررسی خمسه ی نظامی گنجه-ای- به عنوان جامعه ی آماری- شیوه های قافیه پردازی او مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است تکنیک های ویژه ی « نظامی» در قافیه پردازی به عنوان یک توانش شکلی در سرایش شعر چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی بررسی شود و از این راه، علاوه بر نمایاندن نقش های قافیه در انحراف زبان خودکار به سمت زبان ادبی، تلاش شود معیاری عینی و مستدل برای کاربرد در "سبک شناسی" و "نقد ادبی" به دست داده شود. ما در حوزه ی عملی به بررسی برخی از شیوه های قافیه پردازی در منظومه های حکیم نظامی گنجه ای می پردازیم و در ضمن این بررسی تلاش شاعر را برای ارائه ی برجسته ی قافیه به عنوان یک ویژگی شکلی نشان خواهیم داد. در این راستا در بررسی قافیه های "خمسه" به مسائلی چون : حاجب در قافیه ، قافیه های دوگانه و سه گانه در بیت، قافیه های متجانس شاملِ: جناس تام، جناس مرکب، جناس مطرف، جناس تصحیف و... که در دو دانش قافیه و بدیع لفظی مطرح است می پردازیم، و به این وسیله تلاش می کنیم نشان دهیم قافیه در شعر نظامی، عنصری منفعل در شکل شعر نیست که تنها وظیفه اش به پایان رساندن مصراع ها باشد؛ بلکه قافیه در شعر او عنصری پویا است که شاعر در کنار دیگر عناصر شکلی برای ارائه هر چه متفاوت تر بیانِ شاعرانه از آن بهره گرفته است.