نمایشنامه نویسی از دیرباز، یکی از جنبه های مهم ادبیات بوده است که در دوره ی معاصر نیز جایگاه والای خود را در کنار شعر و داستان حفظ کرده است. نمایشنامه نویسی در گذر زمان تحت تأثیر مکاتب گوناگون ادبی قرار گرفته است و ادیبان برای بیان احساسات و عواطف درونی و بررسی مشکلات جامعه و بشریت، از آن استفاده کرده اند. یکی از این مکتب ها، مکتب سمبولیسم (نمادگرایی) است. نمایشنامه نویسان نمادگرا، همواره علاقه ی خاصی به استفاده از تاریخ و اسطوره در آثارشان، از خود نشان داده اند. یکی از اسطوره هایی که به صورت چشم گیری مورد توجه نمایشنامه نویسان قرار گرفته است، اسطوره ی یونانی ادیپ است. این اسطوره، آن چنان مورد توجه قرار گرفته است که بیش از 30 ادیب غربی و شرقی، از آن در آثار خود استفاده کرده اند. یکی از این ادیبان، علی احمد باکثیر، نمایشنامه نویس بزرگ عرب است که آن را به صورت نمادین، برای اشاره به مسائل سیاسی و مذهبی کشورهای عربی در فاصله ی سال های 1948 تا 1952 به خدمت گرفته است، که در این میان، به موضوع جنگ رژیم صهیونیستی و عرب ها توجه خاصی داشته است. او در این نمایشنامه با استفاده از نمادگرایی و با تأثیر از نگرش اسلامی خود، توانسته است علاوه بر اشاره به برخی مسائل اسلامی، از جمله جبر و اختیار و لزوم روشنفکری دینی برای جلوگیری از سوء استفاده ی مفسدان به نام دین، اثری ارزشمند از خود بر جای بگذارد. شاید بتوان پیام این نمایشنامه را این گونه خلاصه کرد که انسان برای رسیدن به اهداف دینی و دنیوی اش، لازم است که از خرافه پرستی و پذیرش کورکورانه ی دیگران بپرهیزد. در این تحقیق سعی شده است که علاوه بر معرفی نویسنده و برشمردن اصول کلی نمایشنامه ی مذکور، جنبه های نمادین آن نیز مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته، و نقاط ضعف و قوت نمایشنامه، بررسی شود.

از نیمه ی دوم قرن 19 میلادی جریان های فکری و مکتب های ادبی متعددی در کشورهای عربی ظهور پیدا کردند. شاعران و ادیبان هر مکتب سعی داشتند با شیوه های بیانی مناسب، تجربیات عصر نوین را به مردم و جامعه منتقل سازند. لذا بسیاری از شاعران در اندیشه ی زبان و قالبی نو بودند که بتواند وقایع و تجربیات عصر نوین را منتقل سازد و آنها را از عواقب بیان صریح نیز محفوظ دارد. این زبان، زبان نمادین بود که شاعران برای ارتباط با جامعه و ریشه یابی مسائل آن، از این زبان کمک گرفتند. این جلوه از ادبیات در شعر شاعران متمرد و عصیان گر عرب نظیر امل دنقل جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. وی از نسل دوم سرایندگان شعر آزاد است که همراه با جنگ جهانی دوم و نتایج آن از جمله، کشتار، فقر، آوارگی و سرگردانی، پا به عرصه ی وجود گذاشت. او از نماد و اسطوره برای بیان رویدادهای فکری، سیاسی و اجتماعی معاصر جهان عربی به ویژه مصر، کمک گرفت. اشعار او به شعارهایی برای بیان اعتراضات و محکوم نمودن عوامل قدرت، در راه پیمایی ها و تظاهرات، تبدیل شده است. دیوان او مملو از درد و امید است؛ درد به خاطر حادثه ی تلخ 1967 و امید به آینده ای که صفوف پراکنده ی جهان عربی عظمت از دست رفته اش را به دست آورد. نمادهایی که امل دنقل به کار برده، متنوع است: نمادهای اسطوره ای؛ مانند «سیزیف»، و نمادهای دینی؛ مانند «مسیح»، و نمادهای تاریخی؛ مانند «کلیب»، «زرقاءالیمامه». همچنین او نمادهایی مانند «متنبی» و «اسپارتاکوس» را که جزء نمادهای تاریخی هستند به صورت نقاب به کار برده است. نمادهای او نتیجه ی قیام علیه واقعیت فاسد و امید به واقعیت بهتر و ایده آل تر است. او این نمادها را در جهت آزادی نفس از استبداد داخلی و تطهیر سرزمین عربی از استعمار خارجی قرار داده است. تنوع و کثرت شخصیت های نمادین، آفرینش شخصیت های اساطیری جدید و پرداختن به مسائل روز جامعه، از ویژگی های اشعار نمادین اوست که مورد بررسی قرار گرفته است.

قصه ی شعری قصه ایست در قالب شعر و یا شعری است که به صورت داستانی مطرح می شود، که هم از لحاظ طولی نسبت به قصه محدودتر و هم توانایی بیان یک داستان را داراست. این فن از دیرباز در شعر عرب به کار رفته و می رود، سیاب نیز از این فن در شعر خود بهره برده است و به گونه ای دلپذیر و شاعرانه داستانهایی را در اشعار خود گنجانده است به گونه ای که بر غنای شعر وی افزدوه است. قصه های شعری سیاب در زمینه های مختلفی سروده شده است که شامل قصه های اسطوری، اجتماعی، سیاسی، دینی و عاطفی می باشد. این داستانها علاوه بر نگرش واقع گرایانه به جنبه های مختلف زندگی، مصلحانه و منتقدانه نیز می باشد. سیاب این داستانها را از منابع مختلفی همچون قرآن، اساطیر، رخدادهای واقعی جامعه، و خاطرات زندگی شخصی خود، ساخته و پرداخته است. این داستانها نشان از آگاهی زیاد شاعر و توانایی وی در مرتبط نمودن دو فن شعر و داستان است که به خوبی می توان تعهد و اصلاح طلبی و انقلابی بودن او و همچنین عاطفی بودن او را در اینگونه اشعار لمس کرد.

چکیده معروف بن عبدالغنی محمود رصافی از شاعران کلاسیک وانقلابی دوران معاصراست.او در سال 1875م. در محله ی رصافه ی بغداد به دنیا آمد.علوم زبان شناختی وادبیات و علوم دینی را در نزد استادانی همچون محمود آلوسی فرا گرفت.رصافی به شهرهای زیادی مسافرت کرد و بر تجارب خود افزود و آثار بسیاری در زمینه های نقد و ادبیات و تاریخ به جای نهاد. در زمان حیات شاعر حوادث بسیاری به وقوع پیوست از جمله: اعلام قانون اساسی، جنگ جهانی اول، شورش انقلابی 1920 وجنگ جهانی دوم واستعمار عراق که همگی بر روح وجان شاعر تأثیر زیادی داشت. نام رصافی قرین حوادث سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر عراق است زیرا او در بیشتر انقلاب ها وحوادث کشورش نقشی فعال داشت . علاوه بر این او با اشعار سیاسی واجتماعی خود در آگاه کردن اذهان مردم نیز بسیار تأثیر گذار بود. رصافی شعرش را در خدمت به کشورش به کار گرفت . او به مبارزه با استعمار و استبداد پرداخت و از مردم کشورش نیز می خواست که به خود آیند و برای دستیابی به استقلال عراق از هیچ تلاشی دریغ نورزند.او همچنین اشعار زیادی درباره ی وطن سرود که بیانگر عشق و علاقه ی فراوان او به میهنش است.وی تمام کشورهای عرب ومسلمان را به اتحاد و یکپارچگی فرا می خواند.او به مبارزه با جهل و بی سوادی پرداخت واز مردم کشورش می خواست که به علم و دانش روی آورند تا کشورش به پیشرفت وترقی دست یابد. یکی دیگر از موضوعات اجتماعی که رصافی به دفاع سرسختانه از آن پرداخت، زن و امور مربوط به او بود.او خواستار آزادی زن از قید وبندهای موجود در جامعه و مشارکت او در امور اجتماعی بود. رصافی می خواست مردم عراق از آزادی برخوردار باشند زیرا انسان آزاد آفریده شده واستعبادو بندگی در سرشت اووجود ندارد. بنابراین او خواستار آزادی بیان واندیشه بود. شاید مهمترین موضوع اجتماعی در دیوان رصافی موضوع فقر ومحرومیت باشدکه بیشتر از طریق شعرهای داستان گونه به این مسأله روی آورده است.

این پژوهش به بررسی نماد در شعر شاعر بلند پایه ای مدرنیسم ادونیس پرداخته است، ادونیس در خانواده فقیر سوریه ای به دنیا آمد، تحصیلات ادبی آغازین را نزد پدر فراگرفت، پس از آن موفق به گرفتن دکترای ادبیات در دانشگاه لبنان گردید، سال 1985م لبنان را به مقصد پاریس ترک گفت و هم اکنون نیز در آنجا به سر می برند، پژوهش ها و مقاله های گوناگونی در زمینه و زیاده بر آن مجموعه شعری گرانبهای تاکنون از ایشان به چاپ رسیده است. ادونیس بر پایه های مدرنیسم در شعرش تاکید کرده است و در آن به آزادی بی قید و شرط، پایان ناپذیری دنیای شناخت و پلورالیسم باور دارد، رد و انکار بن مایه ای ارتباط او با سنت ها می باشد و همیشه به دنبال خشکاندن ریشه های سنت می باشد و بنیان تحول را در رد سنت ها می پندارد، بدین خاطر در شعرش نگاه ویژه ای به مساله تحول دارد. ادونیس در شعرش تلاش چشمگیری را برای زایش زبانی نوین به کار می برد و مفاهیمی به واژه ها می دهد که از قبل در فرهنگ و قاموس شعری به کار گرفته نشده است، این کاربرد او را به دنیای پیچیده ای نماد کشانده است، شاعر در شعرش از نمادهای گوناگون؛ نمادهای اسطوره ای( ادونیس، عشتار و...)، نمادهای تاریخی( مهیار دمشقی، عبدالرحمن الداخل و...)، نمادهای دینی( حلاج، خضر نبی، قابیل و ...) نمادهای طبیعی( آتش، خاکستر، زمین و...)استفاده کرده اند، و چه بسیار که از نمادهای غیر اسلامی و یا ماقبل اسلام استفاده کرده اند. در پژوهش به بررسی سبک شعری ادونیس در به کارگیری نمادهای گوناگون که مایه ای دیرفهمی زبان شعریش شده پرداخته ام، و برآنم که شاعر در پردازش نمادها از دو شیوه سود جسته اند: الف- نماد بر تمام قصیده سایه افکنده و چهارچوب کلی آن را تشکیل می دهدو سایر اجزای قصیده وسیله ای پرداختن به ایسن نماد می باشد. ب- نماد پاره ای از قصیده می باشد، و شاعر جهت پردازش تصویر شعری و رساندن پیام از آن استفاده نموده، و از آنجا که ادونیس در نمادهای شعری از پتانسیل های گوناگون زبان بهره برده، شعرش دیر فهم گردیده است. در پژوهش از ارتباط نمادها با ویژگی های روانی؛ هشیار و ناهشیار غافل نبوده و بر آنم که شعر ادونیس آینه ای تمام نمای زندگی شخصی و اجتماعی اوست، و بیشتر نمادها از فاکتورهای ناهشیار بویژه مرگ ناگوار پدرش در میان شعله های آتش تاثیر پذیرفته است.

یکی از شیوه های بررسی متون عرفانی که تا کنون توجه چندانی به آن نشده است، مطالعه ی بینامتنی این متون است. بینامتنی یعنی خواندن متن با توجه به متون دیگر، و مبتنی بر این اندیشه است که متن نظامی بسته و مستقل نیست و هیچ متنی در خلأ پدید نمی آید و در خلأ ادراک نمی شود و هر متنی خواسته یا ناخواسته با متون دیگر ارتباط دارد. نظریه بینامتنیت در اواخر دهه ی شصت توسط ژولیا کریستیوا در خلال بررسی هایی که بر آراء و افکار میخائیل باختین داشت - خصوصاً در بحث پیرامون مکالمه گری وی- ارائه شد. بدون شک هر شاعری ـ خصوصاً شاعرانی که جنبه دینی قوی دارند ـ از کتب دینی تأثیر پذیرفته اند. سلطان العاشقین ابن فارض مصری یکی از طلایه داران شعر عصر ایوبی به واسطه ی تعالیم دینی که در کنار اساتید مشهور زمانه ی خود گذرانده، در دیوانش تأثیرات گسترده ای از متون دینی (قرآن کریم، حدیث شریف نبوی و علوم اسلامی و شرعی) دیده می شود و سعی کرده که این متون را در راستای افکار خود تأویل و تبیین نماید. بینامتنی دینی در دیوان ابن فارض مصری در قالب موضوعات مختلف و با استفاده از الفاظ، معانی، داستان ها و شخصیت های قرآنی و صحابه گرامی پیامبر (ص) و مفاهیم و اصطلاحات علوم شرعی صورت گرفته است و بازتاب متون و مفاهیم دینی در دیوان ابن فارض به وضوح قابل مشاهده و توانسته با تداخل متون دینی در اشعارش به اهداف و افکار خود نائل گردد. کنش و واکنش بین متون دینی و اشعار ابن الفارض نشان از توانایی و ذکاوت شاعر در به کارگیری این متون در اشعارش دارد. استفاده شاعر از الفاظ و جملات قرآن و احادیث، بر اساس روش و منهج مفسران و فقهاء نمی باشد بلکه تابع گرایش صوفیان در فهم آیات قرآنی و احادیث است که بیشتر جنبه ی رمزی و تأویل آن ها را مدّ نظر دارد و از پوسته به هسته ی آن عبور می کند. در راستای منهج صوفیانه اش در تأویل آیات و احادیث وی از مقوله ی ساختار شکنی و آشنا زدایی بهره برده، که در اقتباس از قرآن کریم و حدیث شریف قابل مشاهده است اما این آشنا زدایی نه در جهت کوچک شمردن آیات و احادیث، بلکه در جهت رفعت بخشیدن به مفاهیم دینی و عرفانی به کار برده است. این پایان نامه بر آن است تا این تأثیرات را یافته و به نقد بینامتنیت آن ها و توضیح عرفانی آیات، احادیث نبوی و اصطلاحات علوم شرعی بپردازد. واژه های کلیدی: بینامتنی، دین، دیوان، ابن فارض مصری.

متنبّی در ادبیّات عربی و سعدی در ادبیّات فارسی، هر دو از شاعران تأثیرگذار و دوران ساز هستند. بررسی تطبیقی مضامین به کار رفته در شعر سعدی و تأثیر پذیری آن از مضامین شعر متنبّی از موضوعات مهمّ حوزه ی ادبیّات تطبیقی است که در این باره تحقیقاتی صورت گرفته است. بررسی ویژگی های بلاغی شعر این دو شاعر، نشان دادن وجوه اشتراک و افتراق موجود در شعر آن ها، و نیز بررسی و تحلیل زمینه های اجتماعی، اعتقادی و شخصیّتی موجود در اشعار متنبّی و سعدی، از موضوعات مهمّ در حوزه ی ادبیّات تطبیقی در بررسی شعر متنبّی و سعدی است که تاکنون آن گونه که باید، مورد توجّه قرار نگرفته است. در این پژوهش با تکیه بر مدایح و مراثی متنبّی و سعدی، ساختار مدایح و مراثی آن ها، مهمّ ترین ویژگی های بلاغی مدایح و مراثی دو شاعر، و وجوه اشتراک و افتراق آن ها، و نیز اوزان به کار رفته در مدایح و مراثی دو شاعر مقایسه و بررسی شده است. سپس، زمینه های اجتماعی، اعتقادی و شخصیّتی موجود در مدایح و مراثی این دو شعر تحلیل شده است. نتایج این تحقیق، ما را در شناخت چند و چون نوآوری های بلاغی سعدی و متنبّی یاری خواهد داد. نوع و نحوه ی تأثیر مولّفه های فردی و اجتماعی در مدایح و مراثی متنبّی و سعدی، و نیز بررسی و مقایسه ی تطبیقی نوع و تنوّع اوزان مدایح و مراثی متنبّی و سعدی، از دیگر دست آوردهای این پژوهش است که شناخت بهتر و همه جانبه ی شعر متنبّی و سعدی را میسّر خواهد کرد.

رمان نویسی یکی از جنبه های مهم ادبیات عربی معاصر است که در گذر زمان، تحت تاثیر مکاتب و گرایش های فکری متفاوتی قرار گرفته است و رمان نویسان برای بیان احساسات و عواطف درونی و برسی مشکلات جامعه و بشریت، از آن بهره های فراوانی برده اند. ملی گرایی یکی از این گرایش های فکری است که بسیاری از رمان نویسان به آن توجه خاصی داشته اند. نجیب محفوظ ، پدر رمان نویسی عربی، یکی از رمان نویسانی است که همواره به این گرایش فکری توجه داشته است بطوری که می توان تاثیر آن را در تمام آثار وی دید. زیرا او هم زمان با اوج گرفتن ملی گرایی در مصر به عرصه ی ادبیات وارد شد، زمانی که ملت مصر دو انقلاب 1919 و 1952 را در تاریخ به ثبت رساند و خود را از سلطه ی استعمار و تحت الحمایگی بریتانیا رها کرد و به استقلال سیاسی رسید. این وقایع سبب شد تا ملی گرایی یکی از گرایش های اصلی مصریان در قرن بیستم به شمار بیاید. این جریان ساختار رمان نویسی و مضامین داستان های نجیب محفوظ را به شدت تحت تاثیر قرار داد، به گونه ای که او در تمامی این داستان ها همواره به مصر و مسایل آن توجه داشت. نجیب محفوظ در این داستان ها به انتقاد از وضعیت سیاسی حاکم می پردازد و مردم رابر علیه استعمار بریتانیا و استبداد پادشاهی تحریک می کند تا با نگاهی به عظمت خود در گذشته بتوانند به استقلال سیاسی و عدالت اجتماعی برسند. او در این داستان ها ضمن بیان مسایل سیاسی و اجتماعی مصر، در لابه لای حوادث احساسات ملی گرایانه ی خود را بیان می کند. در این تحقیق سعی شده تا با معرفی جریان ملی گرایی و نجیب محفوظ به نقد و تحلیل ملی گرایی در رمان های نجیب محفوظ بپردازیم و تاثیر آن را در ساختار و مضمون داستان ها بیان کنیم. کلمات کلیدی: ملی گرایی، رمان، نجیب محفوظ

مکتب ادبی رمانتیسم که در اواخر قرن هجدهم در اروپا ظهور نموده به احساسات و عواطف توجه خاص دارد.ادبای رمانتیسم به طبیعت و پدیده های آن توجه ویژه داشته اند.این مکتب زایده ی شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوره بوده است. جبران خلیل جبران ،نویسنده و فیلسوف لبنانی در اثر رفت و آمد با ادبای غربی و تحت تأثیر آنها و با توجه به اینکه این مکتب با شرایط روحی و ذاتی جبران تناسب خوبی داشت،داستان هایش را سرشار از موضوعات و اصول این مکتب ارائه داد.محیط زندگی جبران و حوادث آن ،طبیعت زیبا و دلنشین لبنان،مشکلات اجتماعی و معیشتی وی در لبنان و آمریکا،دوری از وطن،مطالعه آثار بزرگان رمانتیسم در اروپا و آمریکا،فرهنگ مسیحیت،افکار فلسفی و عرفانی مشرق زمین باعث گرایش جبران به مکتب رمانتیسم گردید. به علت شرایط دشوار زندگی و حوادث آن، وی فردی درونگرا بود.با وجود اینکه داستان هایش در قالب اصول مکتب رمانتیسم نوشته شده اند، با این حال واقعیات جامعه آن روز را به خوبی بیان نموده و برای حل آنها تلاش زیادی کرده است.علاقه وافر او به آزادی و آزادی خواهی باعث گردید در برابر کشیشان و حاکمان آن زمان که با سوء استفاده از تعالیم واقعی حضرت مسیح، بر مردم ظلم می نمودند، قیام کند و برای آزادی مردمان بدبخت وبیچاره زحمات زیادی را تقبل نمود.او در داستان هایش به موضوعاتی مانند عشق، طبیعت، آزادی،تمرد وشورش ودین پرداخته و با بیان ساده واسلوب روان،دید گاه های خود را بیان کرده است.