امروزه با تمرکز صنایع در مراکز صنعتی و توسعه فعالیتهای صنعتی، پسماندهای مختلفی تولید می شوند. تولید و دفع غیراصولی پسماندهای صنعتی بروزآلودگی های آب و خاک را به همراه خواهد داشت. مدیریت پسماندهای صنعتی یکی از شیوه های بسیار مناسب برای ایجاد تعامل و پیوند بین صنعت و محیط زیست و کاهش اثرات سوء فعالیتهای صنعتی بر محیط زیست می باشد که چنین مدیریتی با استفاده از روشهای مختلف از جمله پیشگیری از آلودگی یا کمینه سازی پسماندها در مبداء تولید، بازیافت و استفاده مجدد قابل اعمال است. هدف اصلی این مطالعه بررسی نوع و میزان پسماند تولیدی، وضعیت فعلی مدیریت پسماندها و ارائه راهکارهای عملی برای بهینه سازی مدیریت پسماندها در شهرک صنعتی جی اصفهان می باشد. روش مطالعه و جمع آوری اطلاعات بر اساس بازدیدهای میدانی، تکمیل پرسشنامه و تجزیه تحلیل اطلاعات بدست آمده می باشد. شهرک صنعتی جی اصفهان به عنوان یکی ازشهرک های صنعتی قدیمی استان اصفهان، دارای 309 هکتار مساحت و 596 واحد صنعتی که شامل 528 واحد صنعتی فعال و 68 واحد صنعتی غیر فعال می باشد. فراوانی صنایع شهرک به ترتیب فلزی 24%، نساجی 22%، غذایی 15%، شیمیایی 16%، چوب و سلولزی 7%، برق و الکترونیک 6%، خدماتی و کانی های غیرفلزی هرکدام 5% می باشد. با مراجعه به 310 واحد صنعتی از مجموع کل واحدهای صنعتی فعال شهرک صنعتی جی نسبت به تکمیل پرسشنامه ها از طریق مصاحبه با مسئولین واحدهای صنعتی اقدام شده و ضمن بازدید، فرآیند تولید، مواد ورودی و خروجی شناسایی و اطلاعات لازم جمع آوری گردید. میزان تولید پسماندهای صنعتی (خطرناک و غیرخطرناک) و شبه خانگی بر حسب کیلوگرم در ماه محاسبه شد. با محاسبه نرخ تولید پسماند صنعتی به ازای واحد تولید محصول، میزان پسماند صنعتی تولید شده در واحدهای صنعتی که مورد بازدید قرار نگرفته اند تخمین زده شد. در این شهرک، در مجموع 2/2398 تن در ماه پسماند صنعتی تولید می شود. پسماندهای صنعتی شامل 19% پسماند خطرناک، 17% ضایعات فلزی،12% پسماندهای آلی،12% ضایعات الیاف و منسوجات نساجی، 11% پلاستیک، 9%ضایعات کاغذ، 9% پسماندهای شیمیایی، 6% ضایعات و نخاله های معدنی، 3% شیشه، 1% ضایعات لاستیک، 1% چوب،2/0% ضایعات الیاف سلولزی و 03/0% ضایعات فوم می باشد. سهم پسماندهای صنعتی تولیدی در هر یک از گروههای صنعتی شامل صنایع فلزی 31%، غذایی 17%، شیمیایی و نساجی هر کدام 16%، چوب و سلولزی 9%، کانی های غیرفلزی 8%، برق و الکترونیک 3% و خدماتی 04/0% می باشند. نگهداری پسماندهای تولید شده در واحدهای صنعتی به صورت 81% تلنبار شده، 9% در کیسه و گونی، 9% در ظروف بدون درب و 1% در مخازن انجام می شود. پسماندها در 58% موارد ماهیانه، 6% هفته ای، 30% متناوب، 2% روزانه، 2% سالیانه، 1% هر 6 ماه . 1% ماهیانه دوبار انجام می شود. در شهرک صنعتی جی، مدیریت پسماندهای صنعتی تولید شده به صورت 73% فروش (برای بازیافت و یا استفاده مجدد)، 15% دفن، 11% بازیافت در محل تولید و 1% نیز سوزاندن در واحد صنعتی انجام می گیرد. میزان تولید پسماند شبه خانگی شهرک صنعتی جی در حدود 5/127 تن در ماه برآورد گردید که بدون تفکیک به ماشین های حمل پسماندهای شبه خانگی تحویل داده شده و در محل دفن پسماندهای شهری اصفهان دفن می گردند.

خطرات زیست محیطی ناشی از سوء مدیریت پسماندهای صنعتی یکی از مسائل اساسی کشور به شمار می آید. با رشد صنایع و تمرکز آنها در قطب ها و مناطق صنعتی، مشکلات مواد زائد صنعتی با وضوح بیشتری به چشم می خورد. هدف از این مطالعه، بررسی نوع و میزان پسماندهای تولیدی در شهرک صنعتی رازی واقع در استان اصفهان و انتخاب گزینه مناسب جهت مدیریت آنها می باشد. در حال حاضر، تنها 13 درصد از واحدهای واگذار شده این شهرک به بهره برداری رسیده است و با طرح توسعه شهرک در آینده نزدیک و بهره برداری از بقیه واحدها، لزوم مدیریت پسماندها در آن به عنوان یک قطب صنعتی در حال توسعه در استان اصفهان ضروری می نماید. در این شهرک، صنایع شیمیایی با 38%، بزرگترین گروه صنایع را تشکیل داده اند. همچنین صنایع فلزی 24%، کانی غیر فلزی7% ، مواد غذایی، آشامیدنی و دارویی17%، چوب و سلولزی6%، برق و الکترونیک1%، نساجی، پوشاک و چرم 2% از صنایع موجود در شهرک می باشند. 5% نیز به واحدهای خدمات اختصاص داده شده اند. در این تحقیق، از روش پرسشنامه ای برای بررسی وضعیت تولید پسماندها در فاز بهره برداری شهرک صنعتی رازی استفاده شد. با بدست آوردن نرخ تولید پسماندها در هر کدام از واحدهای صنعتی، نوع و میزان پسماندهای تولیدی در صنایع فاز توسعه شهرک تعیین و برآورد گردید. همچنین پسماندهای خطرناک تولیدی در شهرک بر اساس طبقه بندی های unep و کنوانسیون بازل طبقه بندی شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که در این شهرک، حدود 5/64155 تن در سال پسماند صنعتی تولید خواهد شد که 7808 تن در سال مربوط به فاز بهره برداری و 5/56347 تن در سال مربوط به فاز توسعه است. بالاترین سهم تولید پسماندهای صنعتی در کل شهرک صنعتی رازی مربوط به پسماندهای خطرناک با 2/36% می باشد. پس از آن پسماندهای فلزی با 8/17% بیشترین درصد پسماندها را به خود اختصاص داده اند. پسماندهای غیرفعال 2/15%، پسماندهای آلی 9/13% ، پلاستیک و لاستیک 7% ، کاغذ و مقوا 3% ، چوب 2% ، الیاف و منسوجات 6/1% و شیشه 1/0% از پسماندها را در این شهرک تشکیل می دهند. سایر پسماندها نیز 2/3% از پسماندها می باشند. میانگین نرخ تولید پسماندهای شبه خانگی تولیدی در شهرک صنعتی رازی 340 گرم در روز به ازای هر نفر برآورد شد. بیشترین روش به کار رفته (68%) در مدیریت پسماندهای صنعتی در شهرک، تخلیه و تلنبار کردن آنها توسط خود واحد به طور غیراصولی و بدون هیچ کنترل و مدیریتی در ناحیه ای در حاشیه شهرک می باشد. سایر روش های دفع پسماندهای صنعتی در این شهرک عبارتند از بازیافت در کارخانه 14%، بازیافت خارج از کارخانه 17%، دفع همراه با زباله های شبه خانگی 1% و سوزاندن 05/0%. از کل پسماندهای صنعتی تولید شده در این شهرک، حدود 70% قابلیت بازیافت و استفاده مجدد دارند و 30% غیرقابل بازیافت بوده و بایستی یکی از عملیات دفع پسماند بر روی آنها صورت گیرد. با توجه به شرایط و ضوابط موجود ، مدیریت جامع پسماندهای صنعتی در این شهرک مبتنی بر شیوه های کاهش زائدات در مبدأ تولید و بازیافت برای پسماندهای قابل بازیافت و ایجاد یک سایت دفن بهداشتی برای پسماندهای غیرقابل بازیافت پیشنهاد می گردد. در مورد مدیریت پسماندهای خطرناک، بایستی جمع آوری و حمل آنها به مکانی که از طرف اداره کل حفاظت محیط زیست در قالب طرح جامع پسماندهای خطرناک استان تعیین شده انجام گیرد.

مدیریت پسماندهای صنعتی یکی از شیوه های بسیار مناسب برای ایجاد تعامل و پیوند بین صنعت و محیط زیست و کاهش اثرات سوء فعالیتهای صنعتی بر محیط زیست می باشد که چنین مدیریتی با استفاده از روشهای مختلف از جمله پیشگیری از آلودگی یا کمینه سازی پسماندها در مبداء تولید، بازیافت و استفاده مجدد قابل اعمال است. هدف اصلی این مطالعه تعیین نرخ تولید پسماندهای صنعتی برای گروهها و زیرگروه های صنعتی در شهرک های صنعتی ایران می باشد. روش مطالعه بر اساس اطلاعات موجود در شهرکها، بازدید میدانی، تکمیل پرسشنامه و تجزیه تحلیل اطلاعات بدست آمده می باشد. اطلاعات لازم از 1273 واحد از صنایع مختلف جمع آوری گردید. میزان تولید پسماندهای صنعتی به ازای واحد مساحت (هکتار) و واحد تولید محصول برحسب تن در ماه محاسبه شد. مساحت کل واحد های مطالعه شده بالغ بر 414 هکتار است. در بین صنایع به ترتیب صنایع فلزی 32%، غذایی 17%، صنایع کانی غیرفلزی 15% ، سلولزی 13%، شیمیایی 12%، نساجی 8%، برق و الکترونیک 3% از کل مساحت را به خود اختصاص داده اند. در صنایع برق و الکترونیک میانگین نرخ تولید پسماند بر حسب مساحت و تولید محصول به ترتیب 2/98 و0/06 تن در ماه است. درزیرگروههای این گروه مقدار نرخ پسماند تولیدی به ترتیب در زیرگروه دستگاه الکتریکی بیشترین و در زیرگروه مولد برق دارای کمترین مقدار است. صنایع کانی های غیرفلزی در مجموع مساحتی در حدود 50/26 هکتار را به خود اختصاص داده اند. میانگین نرخ تولید پسماند بر حسب مساحت و تولید محصول به ترتیب27/78 و0/18تن در ماه است. بیشترین میزان پسماند در این گروه به زیرگروه سنگ ساختمان تعلق دارد. میانگین نرخ تولید پسماند در گروه سلولزی بر حسب مساحت 11/56تن در ماه به ازای هر هکتار و بر حسب تولید0/16 تن به ازای هر تن محصول می باشد.در این گروه نرخ تولید پسماند زیرگروه کاغذ دارای بیشترین مقدار است و نرخ تولید پسماند زیرگروه تولید مواد بهداشتی دارای کمترین نرخ می باشد. در صنایع شیمیایی میانگین نرخ تولید پسماند بر حسب مساحت و تولید محصول به ترتیب 1/4و0/08تن در ماه است. بیشترین مقدار نرخ تولید پسماند به زیر گروه روغن و گریس اختصاص دارد. در گروه فلزی نرخ تولید پسماند به ازای مساحت و تولید 11/7 ،0/09 تن می باشد. بیشترین تعداد واحد در زیر گروه ریخته گری بوده و همچنین بیشترین مقدار تولید پسماند به زیر گروه قطعات فلزی اختصاص دارد. بیشترین مقدار میانگین نرخ بر حسب مساحت در زیر گروه ریخته گری و کمترین مقدار آن در زیر گروه متفرقه وجود داشته است. در گروه مواد غذایی میزان نرخ تولید پسماند به ازا مساحت و تولید محصول به ترتیب 6/27، 0/03 تن در ماه می باشد. در این گروه بیشترین مقدار پسماند متعلق به ضایعات فساد پذیر می باشد. درگروه نساجی نرخ تولید پسماند به ازا مساحت و تولید محصول به ترتیب 26/27و 0/07 تن در ماه می باشد. در این گروه، زیرگروه فرش دارای بیشترین نرخ تولید پسماند بر حسب مساحت می باشد اما نرخ تولید پسماند بر حسب محصول تولیدی در زیرگروه بافندگی دارای بیشترین مقدار می باشد.