عرفان مقام بلند و بالایی است که در اوج حقایق قرار گرفته، و دست هر کسی بدان راه ندارد. تنها بلند پروازانی را می طلبد که با بال معرفت و اطاعت به پرواز آیند، تا در مسیر آن قرار گیرند.در ضمن دل وارسته ای می خواهد و کردار شایسته ای، تا به عالی ترین مقصد و مقصود هستی نزدیک شود و در مقام قرب جای گیرد. چنانچه می دانیم در اسلام منشأ همه چیز قرآن است و هر چیز باید مبتنی بر آیات قرآن باشد و بدان بازگردد. پس بدون تردید خاستگاه اولیه عرفان در اسلام،آیات قرآن، سخنان و احادیث نبی اکرم(ص) و اهل بیت(ع) می باشد. لازم به ذکر است عرفان عالی ترین موهبتی است که آدمی می تواند به آن نائل شود. البته، عرفانی که از قرآن، احادیث نبوی و سیره معصومین(ع) سرچشمه گرفته باشد. به همین دلیل در این پایان نامه به بررسی مقامات عرفانی پیشوای عارفان حضرت علی(ع) بر مبنای آیات مبارک قرآن کریم، نهج البلاغه و سیره آن حضرت پرداخته شده و در فصل اول کلیات طرح بیان گردیده، در فصل دوم شاخصه های مهم در عرفان آن حضرت مطرح شده، در فصل سوم ده مقام عرفانی و در فصل چهارم نیز ده مقام عرفانی دیگر، که در سیره آن حضرت نمود بیشتری داشته، انتخاب و به بررسی این مقامات پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز نتیجه ای بررسی های صورت گرفته بیان می گردد، که نشان می دهند تنها راه نجات سالک حقیقی طریق عرفان، متشرع بودن به شریعت و تبعیت کامل از عرفان حضرت علی(ع) که طهارت ذاتی و ظاهری داشته، و از هر عیب و نقصی تضمین شده، می باشد.

مذهب اسماعیلیه و امامیه در شش امام نخست مشترکند اما در جانشینی امام صادق اختلاف دارند. امامیه (دوازده امامی) قائل به امامت موسی کاظم است اما اسماعیلیه (هفت امامی) با قائل بودن به امامت اسماعیل بن جعفر صادق و یا فرزند او محمد بن اسماعیل مسائل تازه ای را در باب امامت و نبوت و ادوار شریعت به میان آوردند. هر آینه، عقید? محوری در اندیش? امامیه، عقید? امامت بود که در زمان امام جعفر صادق(ع) پرورانده و پرداخته شد. این عقیده، که بعداً شیعیان اثنی عشری و اسماعیلی، در اساس، آن را در کانون اصول عقاید خود حفظ کردند، مبتنی بر اعتقاد به نیاز و احتیاج همیشگی بشر به یک رهبر یا امام متهدی باللهِ بری از گناه و خطا، یعنی معصوم، بود که بعد از حضرت محمد(ص) به عنوان معلم صادق و موید مِن عندالله هدایت مسلمانان را در هم? امور دینی و معنوی آنها بر عهده گیرد. هر دو فرقه معتقدند که جهان هیچگاه نمی تواند خالی از وجود امام و حجت خدا باشد و گرنه اهل زمین نابود می شوند. به اعتقاد امامیه، امام دوازدهم مهدی(عج) هر چند در قید حیات است ولی در پرده غیبت به سر می برد اما در مذهب اسماعیلی امام، از نسلی به نسل دیگر، به وجود خویش در روی زمین ادامه می دهد. ما در این رساله که به شیوه کتابخانه ای با مراجعه حضوری و استفاده از کتابخانه دیجیتال در اینترنت گردآوری شده، سعی کرده ایم، آموزه مهدویت را با رویکرد عرفانی در دو فرقه امامیه و اسماعیلیه مورد بحث قرار دهیم و گفته های عارفان نکته آموز را تبیین کنیم، خصوصاً آن که در هر یک از مسائل مطرح شده، در کنار داده های عرفانی به بعضی از آموزه های دینی و روایات مربوطه اشاره شده است. فصل اول را به کلیاتی از مبحث قرار دادیم و در فصل دوم به مقدماتی راجع به عرفان و ضرورت کاوش در مهدویت از بعد عرفان پرداختیم و در فصل سوم موضوع انسان کامل را که در زمان ما همان مهدی موعود می باشد را بررسی کردیم و در ادامه سیمای حضرت را از دیدگاه عرفان و همچنین سرّ عرفانی معرفت و عصمت و علم امام زمان را مطرح کردیم و در آخر هم اسرار غیبت و انتظار و دعا را بیان کردیم و در فصل چهارم دیدگاه فرقه های مختلف اسماعیلیه را راجع به امام زمان بیان کردیم و همچنین به معرفت و عصمت و علم امام پرداختیم و در ادامه نظر اسماعیلیه را در باب ظهور امام زمان و وظایف پیروان در برابر امام را مطرح کردیم.و در فصل پنجم نتیجه گیری و همچنین بیش از صد منبع را که در این پایان نامه استفاده شده بود آوردیم.

پرواضح است که عقل و عشق از موضوعاتی بوده اند و هستند که طرفداران و مخالفان زیادی داشته اند و دارند. در جوامع مختلف گروهی به عنوان عقل گرایان شناخته شده اند که در رأس آنها فلاسفه هستند. آنها عقل را منبع ادراک معرفی می کنند و برایش جایگاه والایی قائلند. عرفا و صوفیان در مقابل سنگِ عشق و واردات قلبی و شهودات نفسانی را به سینه می زنند. این دو در مقابل هم صف آرائی کرده اند. ادیان نیز به این حقیقت نگاهی را ارائه کردند. از این میان اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین نظر خاصی به عقل و عشق افکند. در این رساله در ابتدا کوشیده شده است، نگاه اسلام البته از منظر شیعی به دو حقیقت عقل و عشق روشن گردد. در آغاز از معنای لغوی و مفهوم عقل کار شروع می شود و در آیات و روایات ادامه می یابد. عناوینی مثل مستقلات عقلیه، تفاوت عقل و فکر، نشانه ها و حجاب های عقل و ... از مباحث بخش های آغازین است. در ادامه به عشق با همان شیوه ی عقل نگاه کردم و عنوان نخست پایان یافت. در ادامه با نظر به نگاه عرفان اسلامی به عقل و عشق به خصوص ابن عربی واکاوی عقل و عشق در منظر او آغاز شد و بحث ادراکات عقلی، خطاپذیری، حدود عقل و ... بررسی شد و عشق و واردات قلبی با موضوعات جذاب حیرت، انگیزه ی عشق، رابطه عشق و زیبایی و ... ادامه یافت و در نهایت به مقایسه ای اجمالی همت گماردم. نتایج مهم رساله اینکه، عقل در نزد دین جایگاهی بس والا و مقدس دارد و از مهم ترین منابع ادراک است و عشق باید توسط آن رهبری شود. لذا عشق ممدوح و مذموم داریم. می شود وجوهی تصور کرد که عقل و عشق نه در تقابل با هم که همسوی با هم انسان را تکامل بخشند و سیر دهند. شیخ اکبر برای عقل حدودی طرح می کند و قلب را محل نزول معرفت حقیقی معرفی می کند و شهودات را ارج می نهد. هدف رساله تبیین نگاه دین و ابن عربی به دو مقوله عقل و عشق بود و شیوه ی کار کتابخانه ای بود و در این راستا کتب اصلی و شروح و کتب معاصرین نیز مورد دقت قرار گرفت و از مشاوره-ی حضوری اساتید هم بهره بردم و با فیش برداری و گردآوری مطالب به تدوین آنها پرداختم و کار را به پایان بردم. ماحصل آنکه ارزش و مقام عقل و عشق در دین و کلام شیخ یکسان نیست و آنگونه که من یافتم در دین ورزی مقام عقل برتر است و در عرفان عشق پرتوانتر می نماید

چکیده: امروزه در عصر پیشرفت علم و تکنولوژی در جوامع بشری ، بیش از هر زمان دیگر خلاء وجود "معنویت" خودنمایی می کند. عدم شناخت کافی نسبت به راه و مسیری که انسان را به سر منزل مقصود رهنمون سازد و منبعی فیاض از حقیقت ناب پیش روی او بگشاید ؟ شاید علت گرایش روز افزون به مکاتب و مشرب های عرفانی کاذب نیز همین باشد ، که انسانها را به ورط? وهم و خیال و در نهایت پوچی و بزه کاری کشانده است؟! در این میان معرفی و تبیین شیوه های وصول به سرچمشه "عرفان ناب" و برقراری ارتباط با پیشگامان "حدیث معرفت" و بواسطه ی آنها اتصال به منبع وحی و عالم ملکوت ؛ شاه کلید اصلی این قفل بزرگ در برابر ره پویان معرفت راستین است . بررسی مقامات عرفانی در سیره ابا عبدالله علیه السلام که در جایگاه یکی از موثرترین شخصیت های معرفتی عالم خلقت قرار گرفته اند ؛ می تواند بعنوان الگو و نمادی از عرفان حقیقی ارائه شود . وا‍ژه های کلیدی : سرّ الهی ، عرفان ، سلوک ، وجه الله ، ظهور ، تجلّی .

در این رساله با بررسی دقیق،خوف و رجاء به معنا و مفهوم ترس از پروردگار و امید به رحمت پروردگار تعبیر شده است.در ادامه با توجه به اینکه خوف و رجاء یکی از مقامات در عرفان اسلامی است،با تأکید بر قرآن کریم که سرچشمه اصلی عرفان اسلامی میباشد و بررسی احادیث ناب معصومین علیه السلام پرداخته شده است.همچنین شناخت دقیق و تحلیل حدود و قلمرو خوف و رجاء در عرفان و میزان اعتبار به دست آمده از منظر غزالی مسأله ای است که به آن پرداخته و سعی شد تعریف و انواع خوف و رجاء از دیدگاه این عارف بزرگ را مشخص سازیم و همچنین شناخت دقیق و تحلیل خوف و رجاء در آثار علامه محمد باقر مجلسی می باشد و همچنین ارزیابی خوف و رجاء در آثارشان که چه نقاط اشتراک و تفاوتهایی دارند. اما روش کار در این رساله مراجعه مستقیم به آثار این دو شخصیت بزرگ و آثاری که دیگران در شرح و توضیح عقاید ایشان نگاشته اند و سرانجام تحلیل آنها به وسیله نگارنده است. آنچه طی این بررسی معلوم گشت آن است که گرچه تفاوتهایی میان نظریات علامه مجلسی و غزالی در تعریف،انواع و محدوده شناخت حاصل از آن قابل لحاظ است،اما می توان گفت که در یک نگاه هر دو شخصیت معتقدند که انسان پرهیزکار کسی است که خوف و رجایی برابر و معتدل داشته باشد و در دل مومن خوف و رجاء هر دو باید به کمال برسند. کلید واژه:خوف و رجاء،علامه مجلسی،غزالی.

از نظر عرفانی حضرت رضا(ع) دارای بالاترین مقامات عرفانی می باشد. ایشان تجلی توحید ذاتی، صفاتی و افعالی و سر سلسله توحید خاصی اند.زهد خواص الخواص را داشتند و نسبت به دنیا زاهد و بی رغبت بودند. آن حضرت خوف و ترس را یکی از شاخصه های مومن می دانستند بر این عقیده بودند بنده باید جزء از گناهانش از کسی نترسد و جزء از خدایش از کسی واهمه نکند و مومن همیشه باید ترسان و امیدوار باشد. حضرت رضا(ع) مظهر و جلوه ی شکر الهی بودند و سجده های طولانی آن حضرت نشانگر این است که ایشان تشنه وصال معبود می باشند. و امام رضا(ع) در این مقامات عرفانی در بالاترین رتبه قرار داشتند. لازم به ذکر است عرفان عالی ترین موهبتی است که آدمی می تواند به آن نائل شود. البته عرفانی که از قرآن، احادیث نبوی و سیره معصومین(ع) سرچشمه گرفته باشد. و به همین دلیل در این پایان نامه به بررسی مقامات عرفانی امام رضا(ع) بر مبنای قرآن کریم، احادیث و روایات و سیره آن حضرت پرداخته شده. در فصل اول کلیات طرح بیان گردیده، در فصل دوم سیره و زندگانی آن حضرت بیان شده، در فصل سوم هشت مقام عرفانی و در فصل چهارم نیز هشت مقام دیگر که در سیره آن حضرت نمود بیشتر داشته، انتخاب و به بررسی این مقامات پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز نتیجه ی بررسی های صورت گرفته بیان می گردد که نشان می دهد تنها راه نجات عارف حقیقی متشرع بودن به شریعت و تبعیت کامل از عرفان حضرت امام رضا(ع) و سایر معصومین می باشد.

بررسی مفاهیم اسماء صفات جمال و جلال از دیدگاه امام خمینی (ره) موضوع تحقیق این پایان نامه می باشد. در این زمینه با استفاده از روایات، احادیث، قرآن و منابع تفسیری به شرح معنی لغوی و اصطلاحی اسماء صفات جمال و جلال پرداخته شده است . که جمال در لغت به معنی خوب صورت و نیکو سیرت گردیدن و جلال در لغت به معنای بزرگی و بزرگواری باشد و در اصطلاح، جمال و جلال آنچه که در او قهر و جبر باشد. آنرا جلال، رفق و لطف باشد جمال گویند. در این رساله به بیان دیدگاه امام خمینی (ره) و سایر عرفا پرداخته شده است . در اینجا به بیان شمه ای از نظریات امام خمینی و ابن عربی درخصوص اسماء الهی می پردازیم: در تقسیم بندی اسماء نظریه امام خمینی (ره) موافق ابن عربی نیست. شیخ اسماء را بر اساس معنای لفظی که می تواند دال بر ذاتی یا صفاتی یا افعالی بون آن باشد، تقسیم بندی می کند ولی امام این نظریه را نپذیرفته و ملاک تقسیم بندی اسماء را ترتیب تجلیات بر قلب عارف سالک می داند. بدین ترتیب اسماء از افعالی تجلی نموده سپس صفاتی و در نهایت اسماء ذاتیه بر قلب ولی تجلی می شود و آن ولی کامل است واضح است که این معیار امام خدشه ناپذیر است اما این تقسیم بندی خاص اولیاء کامل است. همچنین بین امام خمینی (ره) و این عربی درخصوص اسم مستأثر اختلاف وجود دارد. شیخ اسماء مستأثر را بدون مظهر می داند و اما امام آن دارای مظهر می داند، منتها مظهر آنها را نیز مستاثر او مخفی می داند در عرفان ابن عربی و همچنین امام با منظور جمال، اسماء جمالی و منظور از جلال اسماء جلالی است. ممکن است سالکی در نهایت قرب، تحت تجلی اسماء جلالی باشد. مثل حضرت یحیی(ع) و یا اینکه مثل حضرت عیسی(ع) در تجلی اسماء جمالی باشد و جلال در اینجا به معنای احتجاب نیست. در این رساله به جهت جایگاه ویژه اسماء و صفات الهی به بیان دیدگاه امام خمینی (ره) و سایر عرفا پرداخته شده است. و در آخر به ذکر یک بیت شعر بسنده می نماییم: تجلی گه جمال و گه جلال است رخ و زلف آن معانی را مثال است

تزکیه و تهذیب نفس در اسلام، سرآمد و بنیان همه ی مفاهیم اخلاقی دیگر است، زیرا رشد و تکامل و سعادت انسان ها را در دنیا و آخرت در پی دارد. فلسفه ی فرستان انبیا و ائمه معصومین (ع) تعلیم دادن، ارتقا معرفت ( همان طور که ابتدای دین با کسب معرفت است) راه و روش تزکیه و تهذیب نفس به بشریت بوده و به همین جهت پیامبر بزرگ اسلام ( ص) همواره می کوشید تا انسان ها را از راه تعلیم و تزکیه نفس به کمال و سعادت برساند و بعد از پیامبر (ص) ، ائمه معصومین (ع) تلاش و کوشش می کردند تا جامعه بشریت را از گرفتاری های نفسانی برهانند و به حقیقت ، پویایی و کمال برسانند و این سنتی است که علمای جلیل القدر ، مسئولیت را پس از ائمه بر عهده گرفته اند. این نوشتار به مساله اساسی و مهم تهذیب نفس و تاثیر و جایگاه آن در شکل گیری مراتب عرفانی امام خمینی (ره) پرداختهو با ارائه تعریفی از « روح» ، قلب، نفس، تزکیه، تهذیب می کوشد نقش مهم تزکیه وتهذیب را ذکر و با استعداد بعضی آیات و روایات و سخنان امام راحل ()ع) مواقع و روش های مبارزه با نفس را از منظر حضرت امام راحل (ره) بررسی نماید. فرضی که این نوشتار به دنبال اثبات آن است این می باشد که با عنایت به این مهم که رذایل اخلاقی سد راه پیشرفت و تعالی انسان و مانع حرکت و عروج به مقامات عالی و معنوی هستند. با جهاد علیه لشکر معاصی می توان طی طریق نمود و با گذر از منازل مختلف به شهود جمال حق نائل شد. بر اثر تزکیه به نفس حصول ادارکات قلبی و عرفانی میسر و همچنین مقدمات انقطاع از طبیعت و اتصال به عالم غیب فراهم خواهد شد. شاهد مثال در این نوشتار عرفانی و معنوی نائل گردد. لذا در این نوشتار پس از ذکر مقدمات در فصل اول، اثرات تهذیب و تزکیه نفس از دیدگاه امام راحل (ره) در فصل دوم بررسی شد که در آن نکات مهمی پیرامنون لزوم تطهیر قلوب، تاثیر اطلاعات و عبادات در گرایش به سمت معنویات و اثرات مجاهدت های نفسانی در تقرب به خدا بیان شد. در فصل سوم به ضرورت خودسازی و اصلاح نفس از دیدگاه امام خمینی (ره) اختصاص یافت که در آن به نکاتی مثل تاثیر عبادات وتزکیه در روشنایی قلب که ان هم به شناخت حقیقت جهان و ماورای ظواهر منجر خواهد شد اشاره و در فصل چهارم به بیان فضائل و زذایل اختصاص یافت که در آن به تعدادی از مهم ترین رذایل و صفات ناپسند و اثرات مهلک آنها و همچنین صفات نیک متقابل آنها اشاره شد. در لابه لای این مباحث سعی شد به علاجچ و درمان برخی آفات ناپسند روح پرداخته و ریشه و منشا بسیاری از گناهان مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. واژه های کلیدی : تزکیه، تهذیب، نفس، نفس اماره ، رذائل، روح، قلب.