روند رشد و گسترش شهرها همواره مورد توجه صاحبنظران مختلف بوده و چاره جویی برای حل مشکلات شهری منجر به ارائه نظریاتی در باب رشد و توسعه شهرها شده است. در این میان شناخت روندهای موثر در شکل گیری و گسترش شهرها می تواند در اتخاذ تصمیم های مناسب برای آینده آنها کمک شایانی نماید. پراکنده رویی شهری یکی از اشکال رشد شهر می باشد که از نیمه دوم قرن بیستم وارد ادبیات شهرسازی شده و امروزه به عنوان یکی از محوری ترین بحث ها در سراسر جهان مطرح است. بسیاری این پدیده را با گسترش کم تراکم و جسته و گریخته شهر که به لحاظ خدماتی متکی به مرکز شهر بوده و استفاده از اتومبیل شخصی رایج ترین نوع دسترسی آن است، می-شناسند و بر تبعات منفی آن اتفاق نظر دارند. این پدیده در اثر برهم کنش عوامل متعددی ظاهر می گردد و یکی از راهکارهای مدیریت، کنترل و کاهش اثرات منفی آن، شناسایی همین عوامل اثرگذار در بروز پدیده پراکنده رویی در شهرهاست. شهر ارومیه از جمله شهرهای کشور است که در سالهای اخیر علاوه بر رشد فزاینده جمعیت با گسترش کالبدی بالایی نیز مواجه بوده است. به طوری که شتاب رشد شهر از شتاب افزایش جمعیت آن پیشی گرفته و در نتیجه شهر با تراکم کم و به صورت جسته و گریخته، رشد یافته و زمینهای ناخالص بسیاری در پهنه شهری به جا مانده است. ازاین رو می توان نشانه هایی از بروز پدیده پراکنده رویی را در شهر شاهد بود. به منظور اندازه گیری این پدیده، شهر ارومیه به 39 ناحیه شهری تقسیم بندی شده و شاخص های پراکنده رویی با استفاده از تلفیق نظریات مختلف در اندازه گیری این پدیده برای این نواحی محاسبه شده اند. از تکنیک تحلیل عاملی برای تقلیل شاخصها به عوامل اثرگذار در پراکنده رویی شهر ارومیه استفاده شده و نتایج آن حاکی از اثرگذاری چهار عامل گسترش جسته و گریخته، تراکم، اختلاط کاربری ها و تاکید بر دسترسی سواره در میزان پراکنده رویی نواحی مختلف شهر است. از برآیند نتایج این عوامل شاخص یکپارچه پراکنده رویی به دست آمده که بر اساس آن نواحی مرکزی و شمالی شهر کمترین میزان پراکنده رویی و نواحی شرق، جنوب، غرب و شمال غربی شهر بیشترین میزان پراکنده رویی را دارا می باشند. علاوه بر این با مقایسه پراکنده رویی با روند گسترش و سازمان کالبدی شهر می توان به این نتیجه رسید که احداث شهرکهای تعاونی در اطراف شهر و ادغام روستاهای بزرگ و کوچک در شهر از جمله مهمترین دلایل بروز پراکنده رویی در شهر ارومیه بوده اند.

یکی از مهمترین اهداف برنامه ریزان و مدیران شهری درعصرحاضر افزایش سطح کیفیت زندگی درشهرها و بالابردن میزان رضایتمندی در بین شهروندان می باشد. که این مهم از طریق برنامه ریزی جهت تامین نیازهای مادی و معنوی، به طور توامان و برابر در بین ساکنین شهر، امکان پذیر خواهد بود. نیازهای انسانی و رضایت ادراک شده از برآورده شدن هریک از نیازها به لحاظ ویژگی های فردی، شرایط زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی واقتصادی از کشوری به کشور دیگر، ازشهری به شهر دیگر و حتی ازمحله ای به محله ای دیگر متفاوت می باشد. در این راستا، این پژوهش با هدف ارزیابی کیفیت زندگی شهری در محلات بافت قدیم و جدید شهر ارومیه، ابتدا به ارزیابی میزان رضایتمندی ساکنین محلات مورد مطالعه بافت قدیم و جدید از شاخص های کیفیت زندگی شهری در چهار قلمرو زندگی شهری(کالبدی- خدماتی، زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی) می پردازد. تا از این طریق نقاط ضعف و قوت هر محله را در چهار قلمرو شناسایی نماید. سپس موثرترین ابعاد ذهنی کیفیت زندگی شهری را از نظر ساکنین تبیین و سطح کلی کیفیت زندگی شهری را در محلات مورد مطالعه تعیین کند. این پژوهش در حیطه رویکرد عاملیت گرا با تأکید بر رویکرد مطلوبیت گرایی براساس شاخص های ذهنی انجام شده است. این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی و روش بررسی آن توصیفی - تحلیلی می باشد. داده های اولیه مورد نیاز رویکرد ذهنی، در این پژوهش با استفاده از ابزار پرسشنامه، براساس سئوالات درجه بندی شده در مقیاس لیکرت گردآوری شده است. به دلیل تعدد محلات بافت قدیم و جدید شهر ارومیه و برای دستیابی به نتایج عمیق تر از طریق نمونه گیری ترکیبی، سرپرستان یا همسرسرپرستان خانوارهای ساکن در محلات هفت آسیاب، یونجه زار(ازبافت قدیم) و کوی کشاورز و زمین شهری(از بافت جدید) به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب گردید.حجم نمونه براساس رابطه کوکران 331 نفرسرپرست خانوار یا همسرسرپرست خانوار در مجموع چهار محله مورد مطالعه محاسبه و در نهایت به تناسب تعداد خانوارهای ساکن در هر محله، به روش تصادفی ساده از بین سرپرستان خانوارهای ساکن در هر محله پرسشنامه تکمیل گردید. برای دستیابی به اهداف تحقیق و آزمون فرضیه ها از آماره های توصیفی، تحلیل عاملی اکتشافی، آزمون همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون چند گانه و تک متغیره ، آزمون های ناپارامتریک من – ویتنی و کروسکال والیس بهره گرفته شد. کلیه تجزیه و تحلیل ها با استفاده از نرم افزار spss انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد محلات مورد مطالعه بافت جدید با کسب ارزش میانگین رضایت بالاتر پاسخگویان ساکن، از نظر اکثر شاخص های قلمرو کالبدی- خدماتی و زیست محیطی کیفیت بالاتری نسبت به محلات مورد مطالعه بافت قدیم دارند. ارزیابی شاخص های روابط اجتماعی در محلات مورد مطالعه نشان دهنده ارتباط کم همسایه ها و پایین بودن میزان مشارکت در سه محله از چهار محله مورد مطالعه است. تحلیل توصیفی رضایت مندی پاسخگویان ساکن محلات مورد مطالعه بافت قدیم و جدید از شاخص های قلمرو اقتصادی زندگی شهری نشان می دهد که سطح رضایت کل پاسخگویان از قلمرو اقتصادی ،زندگی شهری پایین است. با این وجود پاسخگویان ساکن محلات بافت جدید نسبت به پاسخگویان ساکن محلات قدیم احساس رضایت بالای نسبت به شاخص های قلمرو اقتصادی زندگی شهری دارند. براساس نتایج بدست آمده از تحلیل عاملی، 23شاخص از31 شاخص مورد بررسی در قالب چهار عامل « کیفیت محیط محله »، « کیفیت مولفه های اقتصادی »، « کیفیت روابط اجتماعی » و « کیفیت دسترسی به خدمات » که بطور کلی956/59درصد از واریانس کل شاخص ها را تبیین می کنند، تقلیل یافته و به عنوان ابعاد ذهنی کیفیت زندگی شهری در محلات مورد مطالعه شناسایی شدند.از بین این چهار عامل، کیفیت مولفه های اقتصادی از نظر پاسخگویان ساکن محلات مورد مطالعه بافت قدیم و جدید بیشترین تاثیر را برکیفیت ذهنی زندگی دارد. نتایج محاسبات نمره کلی کیفیت زندگی شهری پاسخگویان ساکن محلات مورد مطالعه بافت قدیم و جدید نشان می دهد پاسخگویان ساکن محلات مورد مطالعه بافت جدید با میانگین 59/3 ، نسبت به پاسخگویان ساکن محلات مورد مطالعه بافت قدیم با میانگین 753/2 ازنظرسطح کلی کیفیت زندگی شهری نسبت به محلات مورد مطالعه بافت قدیم وضعیت بهتری داشته و میزان رضایت بالاتری دارند. بررسی تاثیر و وجود رابطه معناداری بین ویژگی های فردی، اجتماعی و اقتصادی پاسخگویان با سطح کلی کیفیت زندگی شهری پاسخگویان(میزان رضایت از کیفیت کلی زندگی شهری) نشان داد که بین جنسیت، تحصیلات، وضعیت اشتغال، مالکیت مسکن و میزان درآمد به عنوان ویژگی های فردی، اجتماعی و اقتصادی پاسخگویان با ارزیابی میزان سطح کلی کیفیت زندگی شهری از سوی پاسخگویان رابطه معناداری در سطح اطمینان99درصد وجود دارد و مقدار سطح معناداری ضریب رگرسیونی متغیر سن به عنوان متغیر مستقل کمتر از 05/0 است متغیر سن بر متغیر نمره کل سطح کیفیت زندگی شهری در سطح اطمینان 95 درصد تاثیر معناداری دارد.

افزایش جمعیت شهری، مشکلات مختلفی از جمله نگرانی خدمت رسانی به تعداد زیادی از مردم را ایجاد کرده است که به عنوان یک نتیجه از توسعه و تراکم بیش از حد می باشد. این موضوع در حال حاضر برای برنامه ریزان شهری و تصمیم گیرندگان جزو مسائل اصلی در نظر گرفته می شود. برای پرداختن به این مسائل روش های عملی مورد نیاز است، که مفهوم ظرفیت حمل را به مدیریت توسعه شهری بگنجاند. ظرفیت حمل در برنامه ریزی شهری، به عنوان سطحی از فعالیت های بشری، رشد جمعیت، کاربری زمین و توسعه فیزیکی که می تواند در محیط شهری بدون ایجاد تخریب جدی و غیر قابل برگشت پایدار باشد تعریف می شود. پژوهش حاضر با هدف ایجاد یک چارچوب یک پارچه برای ارزیابی ظرفیت حمل شهری در مورد مناطقی که عمده توسعه آنها از طریق نوسازی بافت های فرسوده است، می باشد. شاخص هایی که جهت ارزیابی در این فصل مشخص شده اند عبارتند از: فضای سبز، تامین آب، دسترسی، تاسیسات و تجهیزات شهری، فضای آموزشی و مراکز بهداشتی. بر اساس نتایج بدست آمده از ظرفیت حمل منطقه 9 شهر تهران، منطقه مورد نظر در اکثر شاخص های تعیین شده، با کمبود جدی مواجه و در آخر جهت بهبود وضعیت منطقه پیشنهاداتی ارائه شده است.