در اواخر قرن نهم هجری به دلیل اینکه در ایران حکومت مرکزی مقتدر وجود نداشت و ایران یک واحد سیاسی یکپارچه نبود، احتمال نضج گرفتن نهضتهای مذهبی، سیاسی د ر نواحی مختلف ایران فراوان می نمود. از جمله حدود سال 840 ه.ق. در خوزستان نهضت سیاسی، مذهبی مشعشعیان شکل گرفت که دامنه آن به اعصار بعد نیز کشیده شد. با تاسیس حکومت صفویه توسط شاه اسماعیل اول که راضی نمی شد سازمان شیعی رقیب(مشعشعیان) همچنان به موجودیت خود ادامه دهد، برخورد این دو نهضت اجتناب ناپذیر می نمود، و سرانجام در نبردی که بین رهبران این دو نهضت رخ داد مشعشعیان شکست خوردند و اطاعت صفویان را پذیرفتند. از این زمان اگرچه والیان خوزستان از میان مشعشعیان برگزیده می شدند، لیکن امرای مشعشعی از نظر موقعیت، متکی بر حکومت مرکزی و در حقیقت دست نشاندگان صفوی بودند. در عصر صفویه، خوزستان به علت دوری از مرکز و عدم تسلط کامل حاکمان بر آن، دچار شورشها و حوادث مهمی گردید، که می توان به شورش اسماعیل میرزای دروغین در زمان پادشاهی سلطان محمد خدابنده و شورش افشارها در عصر شاه عباس اول اشاره نمود. خوزستان در عصر صفویه یکی از چهار والی نشین مهم دولت صفوی بود، که این نشان از جایگاه خاص این ایالت دارد؛ بعد از هجوم افغانها و سقوط صفویه ، وضع خوزستان آشفته شد، از جمله شخصی به نام صفی میرزا در سال 1137ه.ق. با منتسب کردن خویش به خاندان صفوی ادعای پادشاهی را در این ایالت داشت. در این پژوهش تلاش می گردد، تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خوزستان د رعصر صفویه مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد.

هدف کلی این پژوهش، بررسی تحلیلی تاریخ سیاسی و اقتصادی آل برید (316تا349ه.ق. ) وتأثیر آن بر حکومتهای هم عصر (آل بویه، آل حمدان، قرمطیان) می باشد که به اهداف جزئی منقسم می گردد. یکی از اهداف جزئی آن، بررسی وضعیت بریدیان در خوزستان، قبل از حضور رسمی آنان درساختار حکومت عباسی است که به عنوان معلمان، ضمان داران، دبیران، کاتبان، ُدراعه پوشان و صاحب منصبانی چون برید به خدمات دولتی اشتغال داشته و بعدها به ولایتداری خوزستان نائل گردیدند. هدف دیگر بررسی خاندان بریدی، طرح تبارشناسی آنان و ویژگی های فضای سیاسی موجود است که در حوزه داخلی یعنی خلافت و جنبش های فکری - فرهنگی و رقابت های داخلی و خارجی قرار می گیرد. هدف دیگر، بررسی مناسبات بریدیان با خلفای عباسی، امیرا ن، وزیران، سرداران وسپاهیان و سایر دست اندرکاران دولتی و شیوه ترقی و تعالی آنان در دیوان سالاری وحکومت داری است که در این دوران از مقام ولایتداری به مقام وزارت رسیدند و سه بارهم به عنوان وزارت، در بغداد نقش آفرینی کردند. هدف دیگر، بررسی اوضاع اقتصادی- فرهنگی و.. بریدیان و تعامل و تقابل آنان با مردم وگروههای رقیب وآحاد نیروهای علمی است. یقیناً در این راستا تأثیر عوامل اقتصادی و علمی با گروههای رقیب، مطرح خواهدشد. روش کار در این پژوهش به شکل توصیفی- تحلیلی با استفاده از گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای و با تکیه بر منابع اصلی می باشد. علاوه بر آن با ارزیابی از برخی نوشته های پژوهشگران، نظرات جدیدی در شیوه و نوع فعالیتهای همه جانبه بریدیان و حضور آنان در بسیاری از نهادهای حکومتی به خصوص با تکیه بر اقدامات شیخ و رهبر آنان ( ابوعبدالله بریدی) ارائه شده است. در تبیین ضعف نهاد خلافت و وزارت و ظهور پدیده امیرالامرایی، سعی می گردد به عمل کرد امیرالامرا ها اشاره و سپس نقش آنان در حاکمیت و تقابل و تنازع آنان با یکدیگر بررسی و پیامدهای حضور امیرالامرا ها و تحریک سایر نیروهایی که به قدرت چشم دوخته بودند از جمله بریدیان، ثابت گردد. سرانجام با توجه به عدم کارایی امیرالامراها، زمینه رشد و تعالی همه گروههای رقیب از جمله آل بویه فراهم گردید و در واقع با نبرد کیل و درتنازع باآل حمدان و سپاهیان ترک، تقریباً خاندان بریدی حاکمیت منطقه ای و اداری خود را برای همیشه، به قدرت بزرگی چون آل بویه واگذار کرد.

چکیده دولت ایران، پس از کودتای 28 مرداد 1332ش/19 آگوست 1953م، سیاست خارجی خود را با بلوک غرب که در رأس آن آمریکا قرار داشت، همسو و هماهنگ ساخت. بعد از کودتا، محمّدرضا شاه، بر وزارت امور خارجه مسلّط شد و اداره ی این وزارتخانه را شخصاً بر عهده گرفت. وزیران امور خارجه در سال های پس از کودتای 28 مرداد تا سال 1342ش، دارای استقلال رأی و عمل نبودند؛ و باید بر طبق خواسته ها و تصمیمات شاه اقدام می نمودند، در غیر این صورت کنار گذاشته می شدند. سیاست خارجی ایران در سال های پس از کودتای 28 مرداد تا سال 1342ش، بر مبنای نزدیکی و وابستگی هرچه بیشتر به آمریکا بود. از دیگر ویژگی های سیاست خارجی ایران در این مقطع زمانی، تنش با دولت شوروی، جدایی از کشورهای عربی به ویژه مصر و درگیری های منطقه ای با کشورهای همسایه از جمله با عراق بر سر مسئله ی اروندرود بود. هدف از پژوهش حاضر، تبیین روابط خارجی ایران در سال های پس از کودتای 28 مرداد تا سال 1342ش، با محوریت وزارت امور خارجه، با تکیه بر منابع اصلی و آرشیوی می باشد. کلید واژه ها: محمّدرضا پهلوی، وزارت امور خارجه، روابط خارجی، سیاست خارجی، آمریکا، شوروی.

آنچه در این رساله مد نظر است پایداری به معنای استواری، توانمندی و قدرت تغییر و تحول ارگانیک، منسجم و مستقل نه فقط در بعد افزایش زمان حیات کابینه ها است، بلکه ماهیتاً این کابینه ها بایستی مستقل و استوار باشند. نهاد دولت در دوره قاجار در مقایسه با اختیارات و مسئولیت های پیش بینی شده برای آن در مرتبه پایین قرار داشت و در سایه قدرت زیاد مجلس و سیاست های اعمال شده از سوی بیگانگان در این دوره، عملا نقش و عمل کردش خنثی و بی اثر شده بود. در طول 14 سال 51 کابینه و هر سه ماه 1 کابینه میانگین، وضعیت خوبی را از دولت های اوایل مشروطیت بیان نمی کند، گذشته از تغیرات پی در پی و مداوم باید از بحران هایی که در کار کابینه ها رخ می نمود اشاره کرد. از نظر خارجی، دخالت مستقیم و بی حد و مرز دولت های استعماری از جمله دخالت روسیه و انگلیس در کلیه امور داخلی ایران و تعیین نخست وزیران مورد نظرشان در جهت تامین منافع و خواسته هایشان عملا دولت ها را به عنوان بخشی از ابزارهای اعمال حاکمیت استعمار در ایران بدل ساخته بود . البته در کنار این موارد باید از تجربه نخست حکومت مشروطه و پارلمان در تاریخ ایران معاصر و مشکلاتی که به واسطه آن دولت ها با آن مواجه شدند اشاره کرد. چرا که با در نظر گرفتن شرایط و موقعیت آن روز ایران و جایگاهش در نظام بین المللی بخشی از این مشکلات طبیعی می نمود. با کشیده شدن جنگ جهانی اول به ایران و به دنبال بحران هایی از قبیل آنارشیسم، گروه گرایی و حزب بازی، ترجیح منافع خصوصی بر منافع عمومی، نابسامانی همه جای کشور را فرا گرفت. در نتیجه اقشار و گروه های مختلف نسبت به نظام مشروطه بدبین گردیده و بستر ذهنی و عینی برای احساس نیاز به یک دیکتاتور فراهم آمد. در آخر رضاخان با اتکا به عوامل داخلی و خارجی و تا حدودی توانایی فردی توانست جریان حوادث را به نفع خود به پایان برساند. در این رساله سعی بر آن است که علل و علائم بحران چه داخلی و چه خارجی در طول این 14 سال مورد شناسایی و معرفی گردد، برای رسیدن به این مهم، عدم ثبات سیاسی که هرگونه پیشرفت را در مراحل بعدی با مشکل مواجه کرد مورد توجه قرار خواهد گرفت.

چکیده دهه ی چهل شمسی نقطه ی عطفی در تاریخ ایران محسوب می شود.این دهه به لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیار اهمیت دارد.از نظر فرهنگی در این دهه اقداماتی از سوی دولت انجام شد که در ترویج سواد آموزی و بالا رفتن کیفیت آموزش و پرورش تأثیر به سزایی داشت و پیامد های آن تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. در این پژوهش تاریخچه ی آموزش و پرورش در ایران،وزرای آموزش و پرورش ایران و تبیین و بررسی اقدامات آنها در سال های 1340تا1357ش، مورد بررسی قرار گرفته است. در سال های مورد نظر یازده نفر به وزارت آموزش و پرورش رسیدند.از مهم ترین اقداماتی که در این زمان انجام شد ، می توان به طرح سپاه دانش پسران و دختران ، عمومی شدن سواد آموزی در کشور به خصوص در مناطق روستایی، تاسیس سازمان توزیع و نشر کتاب های درسی و افزایش نقش زنان در فعالیت های آموزشی اشاره کرد. روش تحقیق در این رساله بر اساس منابع کتابخانه ای و مراکزآرشیوی صورت گرفته است. کلید واژه ها:محمد رضا پهلوی، وزارت آموزش و پرورش ، سپاه دانش، وزرا.

منطقه جبال از دیرباز حسب موقعیت جغرافیایی و تاریخی منشأ تحولات مهمی در تاریخ ایران بوده است. این منطقه در قرن چهارم هجری قمری در عرصه تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نمود ویژه ای یافت. اگر چه خاستگاه اصلی آل بویه سرزمین جبال نبود اما آن ها پس از کامیابی در رقابت های سیاسی نظامی و تسلط بر این منطقه فرصت نقش آفرینی ویژه ای بر پهنه جهان اسلام یافتند و برای اولین بار طی چهار قرن گذشته موفق به فتح بغداد و عزل خلیفه عباسی شدند. خلفای عباسی را تحت سلطه حکومت ایرانی و از همه مهمتر شیعه مذهب قرار می دهد که درتاریخ حکومت خلفای عباسی واقعه ای بی نظیری می باشد. اما از لحاظ فرهنگی هم این قرن دوره درخشان فرهنگ ایرانی و اسلامی و به عبارتی رنسانس فرهنگی ایران محسوب می شود که به نوبه خود باعث رشد و شکوفایی و تولد دوباره فرهنگ ایرانی اسلامی گشته است و تأثیرات دیرپایی بر تحولات فرهنگی و اجتماعی کشور ما برجای گذاشته است. بنابراین مطالعه منطقه جبال در این دوره از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف از این پژوهش شناسایی تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جبال در دوره آل بویه است. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. در این پایان نامه پس از کلیات به بررسی جغرافیای جبال، تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جبال پرداخته شده است. در قسمت بررسی اوضاع سیاسی به چگونگی شکل گیری حکومت آل بویه در منطقه جبال و در قسمت بررسی اوضاع فرهنگی به معرفی پایگاه های علمی و رجال و دانشمندان سپس در قسمت بررسی اوضاع اجتماعی به شیوه زندگی و معیشت مردم پرداخته شده است.

فرآیند فرهنگ نویسی در سفال ایران را می توان همچون گردش چرخ سفالگران دانست که انجام آن به آغاز می رسد. در این فرآیند بی انتها هر واژه و اصطلاح شناسنامه ویژه خود را داشته و به حکم نیازهای انسانی(سفالگران و دانشمندان) در طی زمانی دور و دراز پدید آمده است که بر اثر مرور زمان هر یک تغییر و تکاملی پذیرفته و گاهاً بار معنایی تازه ای را در برگرفته است. به نظر می رسد که دسترسی به شناسایی و بررسی همه واژگان و اصطلاحات پیشین که مربوط به مواد اولیه ی بدنه و لعاب سفال دوره اسلامی ایران می باشند،کاری دشوار می نمایدکه متاسفانه تا کنون شناسایی و معرفی کاملی در این مورد صورت نگرفته است. با مطالعه متون کهن دانشمندان و نویسندگان دوره اسلامی ایران می توان واژگان گسترده ای را دراین ارتباط بدست آورد که گاهی حتی برای یک ماده نیز در متون مختلف واژگان و اسامی متفاوتی بکار رفته است . از مهمترین دلایل گسترش و تنوع واژگان مورد استفاده برای هر ماده می توان به عواملی چون: پیشینه بسیار طولانی سفال و سفالگری ایران، نفوذ فرهنگ های گوناگون بیگانه از جمله اعراب در ایران، رواج ترجمه متون سریانی و یونانی و...در قرون اولیه اسلام در ایران، اشاره کرد. در این پژوهش ابتدا به شناسایی و معرفی واژگان پیشین مواد اولیه لعاب و بدنه سفال دوره اسلامی ایران، با استفاده از متون کهن (تاریخی) همچون :جواهرنامه ها و عجایب نامه ها و برخی فرهنگ های لغت صورت گرفته است. سپس به بررسی و معرفی واژگان امروزی مواد اولیه لعاب و بدنه سفال پرداخته می شود. وبا تجزیه و تحلیل کیفی که بر روی داده های ذکر شده، تطبیقی از واژگان پیشین مواد اولیه لعاب و بدنه سفال با واژگان امروزی آنها صورت گرفته است. می توان از این پژوهش نتیجه گرفت که تنوع واژگان پیشین برای هر ماده بیشتر بوده، که امروزه بسیاری از آنها از بین رفتند و به جای آنها بسیاری از واژگان واصطلاحات علم جدید شیمی بکار برده می شود. وهمچنین خیلی از واژگان امروزی دارای واژه معادل در گذشته (به دلیل گسترش علم شیمی) نمی باشند.

چکیده ظهور صفویان، یکی از مهم ترین رویدادها و نقطه عطفی در تاریخ ایران محسوب می شود. صفویان توانستند پس از دوران هرج و مرج و فترتی که ایران را برای مدّت طولانی، فرا گرفته بود، حکومتی متمرکز و مستقل تشکیل دهند. قدرت گیری آنان به شکل دولتی ملّی، موجب تحوّل در نظام سیاسی ایران شد. اهمیِت ظهور این سلسله نه تنها از لحاظ سیاسی قابل تامّل و بررسی است؛ بلکه از جنبه های اجتماعی و فرهنگی نیز از اهمیّت بسزایی برخوردار است. در این دوره تاریخی، هویّت ملّی ایران شکل گرفت و شالوده های فکری، اجتماعی و فرهنگی جدید ایران بنیان گذاشته شد. در شرایط جدید در حوزه مسائل اجتماعی فرهنگی تحولات چشمگیری صورت پذیرفت که متأثّر از فضای مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی حاکم بر ایران بود. یکی از ابعاد این موضوع، توجّه به آئین ها مناسک و آداب و رسوم متّکی بر تحوّلات جدید بود. در این راستا، جامعه صفوی با رشد خرافات و باورهای نادرستی روبرو شدکه مسئله این پژوهش است. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای منابع دست اوّل تاریخی و به شیوه مطالعه کتابخانه ای با تحلیل و بررسی تاثیر و نقش خرافات در موضوعات سیاسی، مذهبی و فرهنگی، آن را به عنوان عاملی تاثیر گذار در تحوّلات سیاسی و فرهنگی جامعه ایرانی در دوره صفویه معرفی می نماید. این باورها و رفتارهای خرافی اگرچه ریشه در دوران قبل از صفویه داشت، امّا در دور? صفویه به دلایل متعددی مجالی برای رشد و نمو بیشتر پیدا نمود و فراگیرتر از قبل شد. به گونه ای که ردّ پای آنها تا دوران بعد از این سلسله نیز در ایران باقی ماند. بر این اساس، سئوال اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه: خرافات چه تاثیری در انحطاط جامعه و دولت صفوی داشت؟ یافته های تحقیق ضمن پاسخگویی به این سئوال و اثبات جنبه های مختلفی از تأثیر خرافات رایج عصر صفوی در تحوّلات این دوره مسائل جزئی تری از فرایند خرافات و باورهای نادرست در دوره صفوی را نشان می دهد. کلید واژه ها: صفویه، خرافات، فرهنگ، آداب و رسوم، مناسک گذر، مناسک تقویت.

دوره صفویه در پهنه تاریخ ایران به عنوان نقطه عطف تاریخی در ایران دوره اسلامی به شمار می آید. افزون بر اهمیت حیات سیاسی و مذهبی صفویه در ایران، می توان به جنبه های اجتماعی و فرهنگی و تحولات حاصل از آن، که در محیط جامعه پدیدار شد نیز مورد توجه قرار داد. سرگرمی ها و تفریحات جلوه های از زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم ایران در دوره صفویه هستند. که در چارچوب آداب و مناسک اعتقادی و هویتی نمود می یافتند. بررسی سرگرمی ها و تفریحات مختلف مردم ایران در دوره صفویه می تواند موجب شناخت بهتر زوایای زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه ایرانی باشد. لذا این پژوهش با چنین رویکردی به بررسی سرگرمی ها و تفریحات رایج ومتداول در دوره صفویه می پردازد. این پژوهش به روش توصیفی_ تحلیلی و بر مبنای منابع دست اول تاریخی و به شیوه مطالعه کتابخانه ای با تحلیل و بررسی سرگرمی ها و تفریحات در حیطه ی درباری، اجتماع دربار و مردم، عموم مردم و در حیطه ی جشن ها و اعیاد مذهبی به عنوان یک عامل مهم در بحث های فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی در دوره ی صفویه معرفی می شود. اگر چه این نوع از تفریحات و سرگرمی ها در دوره های پیش نیز وجود داشته است اما به دلایل مختلفی از جمله شرایط سیاسی مجال بروز و ظهور نداشته است. به نظر می رسد تحولات جامعه در عصر صفوی به خصوص امنیت و رفاه نسبی زمینه ساز رشد و نمود آن فراهم آورده بود. به گونه ای که برخی از این تفریحات در دوران بعد از صفویان نیز تداوم داشته و دارد. یافته های این پژوهش در کنار پاسخگوئی به این سوال و سولات فرعی دیگر، جزئیات بیشتری از سرگرمی ها و تفریحات و تأثیرات آن را در جامعه نشان می دهد.