این پژوهش به دنبال یافتن علل پناهندگی سیاسی ایران صفوی به حکومتهای عثمانی و اوزبکان و بالعکس و تأثیری است که این پناهندگان در روابط صفویان با عثمانیان و اوزبکان داشتند. با پیدایش حکومت نوبنیاد صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران مناسبات سیاسی این دولت با حکومت های سنی مذهب عثمانی و اوزبکان دستخوش دگرگونی شد. در آغاز روحیه توسعه طلبی، تعارضات عقیدتی و اختلافات مذهبی در شعله ور شدن منازعات موثر بود، اما عامل دیگری که در این دوره روابط حکومتهای مذکور را دستخوش دگرگونی نمود، مسئله « پناهندگی سیاسی » بود. مسئله پناهندگی سیاسی از مسائل مهمی است که می تواند مناسبات داخلی و خارجی یک کشور را به میزان وسیعی از نظر اقتصادی و سیاسی تحت تأثیر قرار دهد. همجواری این حکومتها این فرصت را به مدعیان و مخالفان سیاسی می داد که با بهره گیری از فضا و شرایط موجود و با یاری گرفتن از حکومت رقیب، ادعای تاج و تخت کرده و یا خود را از کشتن نجات دهند. در بروز پناهندگی، تضادهای داخلی حکومت، فشارهای مذهبی، ناامنی سیاسی و ترس از جان، کسب قدرت و متحد بر علیه رقیب، حس انتقام و نیز تأثیر سیاست خارجی کشور رقیب برای بدست آوردن اهرم فشار برای به چالش کشیدن دولت مقابل و بدست آوردن منافع را نمی توان نادیده انگاشت. نتایج حاصل از این پژوهش مشخص کرد که پناهندگی سیاسی موجب تشدید کردن رقابت ها، قرار گرفتن به عنوان عامل توجیه مذهبی در خدمت دولت رقیب، تبدیل شدن به عامل فشار، ویرانی گسترده در غرب ایران به دلیل جنگهای طولانی و یا سیاست زمین سوخته دولت صفویه، نفوذ دولت صفوی در ماورالنهر و کاهش حملات اوزبکان به ایران شد.

چکیده: کشور عربستان صرف نظر از یک مقطع حساس تاریخی که در آن ظهور اسلام واقع شد، در طول دوران و ادوار گذشته در حاشیه قرار داشت و آن زمان چندان توجهی به این سرزمین خشک و لم یزرع نبود . به خاطر بافت سنتی که داشت بین قبایل رقابتهایی برای تصاحب زمین و یا کسب قدرت و تحکم بر یکدیگر وجود داشت. تا اینکه در قرن دوازدهم ه.ق در طی برخوردهایی که در این سرزمین به وقوع پیوست آل سعود توانستند به یک وحدت و همبستگی دست یابند و کل سرزمین عربستان را در اختیار خود درآورند. مهمترین دغدغه های این رساله پاسخ به این سوال ها می باشد که محمد بن عبدالوهاب در شکل گیری حکومت آل سعود چه نقش و جایگاهی داشت؟ همچنین مسائل دیگر چون سیاست امپراتوری عثمانی در برخورد با اقدامات امرای نجد، اوضاع سایر سرزمین ها و قدرت های محلی و منطقه ای چون ایران در این عصر چگونه به پیش بردن قدرت آل سعود کمک کرد؟ و دیگر اینکه سیاست های دول استعمارگر و حضورشان در منطقه چه تأثیری در پیدایش و رشد این سلسله داشت. پس از ایجاد پیمان میان محمد بن سعود و محمدبن عبدالوهاب، آشفتگی سیاسی در عربستان که برخاسته از درگیری عناصر تاثیر گذار شرفای مکّه، ریاض و بنی خالد بود شرایط را برای توسعه قلمرو حکام جدید فراهم ساخت. از طرفی سیاست منفعلانه عثمانی در برابر حوادث نجد و عدم توجه کافی به امور سرزمین های تحت سلطه اش بخصوص پس از کاسته شدن تحرکات ایران در منطقه عتبات و حرمین شریفین به دلیل بحران های سیاسی که بعد از مرگ نادرشاه در ایران به وجود آمده بود، موجب شد تا سعودیان راحت تر بتوانند دامنه حملات خود را گسترش دهند و به سرزمین های خارج از عربستان نیز دست درازی کنند. در این پژوهش به عنوان یک پژوهش علمی- تاریخی، از دو روش توصیفی و تحلیلی استفاده گردید، که در آن از مطالعات کتابخانه ای و مکتوبات مرتبط با موضوع استفاده شده است. واژه های کلیدی: عربستان سعودی، محمد بن عبدالوهاب، آل سعود، محمد بن سعود، عبدالعزیز بن سعود، دولت عثمانی، دولت ایران

نقش تجارت ابریشم خام در دوره ی صفویه بسیار مهم بود، ایفای این نقش می توانست مثبت و یا منفی باشد، ابریشم خام از یک طرف با توجه به افزایش نقدینگی برای ایران و از طرف دیگر با جلوگیری از خروج مسکوکات از طریق مبادله با کالاهای دیگر مانند ادویه باعث افزایش ثروت ملی می شد. همچنین با وارد کردن تورم از مرزهای عثمانی به داخل کشور تأثیر منفی بر اقتصاد کشور داشت. حکومت، ارامنه و کمپانی ها و کشورهای اروپایی در تجارت ابریشم خام نقشی بسزا ایفا نمودند، که در این تحقیق به طور مجزا به آن پرداخته شده است. با توجه به اینکه تجارت ابریشم خام در دوره ی متقدم به علت ناامنی و جنگ آسیب جدی دیده بود، رونق چندانی نداشته است، در دوره ی شاه عباس اول تدابیر و سیاست های وی باعث رونق تجارت ابریشم شده بود و تا اوایل دوره ی متأخر این روند ادامه یافت ولی با عدم تدبیر شاهان این دوره رو به زوال رفت.

با وجود تلاش های پی گیر پیامبر(ص) در راستای مبارزه با تعصبات و عقاید جاهلی، متأسفانه این مسائل کاملاً از ذهن و نهاد مردم زدوده نشد و با رحلت ایشان، آن روند با موانع جدی روبه رو شد. به این سبب در اندک زمانی ارزش های نوپای دینی-اسلامی مغلوب ارزش ها و معیارهای قبیله ای شد. نشان بارز این رجعت، گذشته از سقیفه، در شورای جانشینی عمر نمود یافت. نامزد اصلی شورا، یکی علی بن ابی طالب(ع) و دیگری عثمان بن عفان، بود. این تحقیق بر آنست با روش توصیفی و تحلیلی به این موضوع بپردازد که چه علل و زمینه هایی در مطرح شدن عثمان برای خلافت موثر بود؛ نتیجه ی شورا چگونه به انتخاب عثمان انجامید و این انتخاب چه پیامدهایی داشت. در منطق قبیله ای که بر اعضای شورا و جامعه حاکم بود به منظور توازن قوا در بین قبایل قریش، علی(ع) نباید انتخاب می شد تا نبوت و خلافت در یک خاندان قرار نگیرد. بنی امیه که در سال های اخیر فرصت ترمیم و رشد خود را یافته بود انتظاری جز خلافت عثمان نداشتند. علاوه بر این قریش مسبب قتل عزیزان خود را علی(ع) و نه اسلام می دانست. این ها به همراه قضایای دیگر، نتیجه ی شورا را از پیش تعیین کرده بود. عثمان انتخاب شد. وی اداره ی امور را به بستگان خود سپرد و خواسته و ناخواسته مجری اوامر آن ها شد. در نتیجه ی اقدامات سوء کارگزاران اموی خلیفه از یک سو و ظهور گروه های جدید مردمی از سوی دیگر، شورشی عمومی علیه عثمان برپا شد و خلیفه در این بین قربانی اعمال خود و کارگزارانش شد.

آیین حنیف با تلاشهای حضرت ابراهیم و ورود ایشان به مکه پایه گذاری شد و در آنجا و مناطق اطراف آن توسط فرزندانش گسترش یافت اما به مرور جای خود را به بت پرستی داد. بررسی داده-های تاریخی نشان می دهد که حضرت ابراهیم(ع) با آغاز اقدامات خود برای احیا و گسترش آیین یکتاپرستی حنیف و مبارزه با مظاهر شرک مسافرتهایی طولانی انجام داد و در یکی از این سفرها به مکه آمد و با ساخت کعبه پایه یکتاپرستی را در آنجا بنا نهاد. بعد از ایشان حضرت اسماعیل و فرزندانش راه آن حضرت را ادامه دادند. اما با گذشت زمان و با مسافرتهای مکیان در سرزمینهای همجوار مکه و تاثیرپذیری آنها از مناطق همجوار به بت پرستی روی آوردند، اما آیین یکتاپرستی به طور کامل از بین نرفت. مقارن ظهور اسلام گروهی از مردم با نام حنفاء، اما بدون داشتن تشکیلاتی منظم و بر اثر مراوده با یهودیان و مسیحیان و با کمک عقل خویش، بت پرستی را تقبیح و شعار بازگشت به آیین ابراهیم(ع) را سر دادند. اجداد پیامبر اسلام و خود آنحضرت نیز بر آیین حنیف بودند و پیامبر برخی از مناسک آن آیین مانند سنت حج را از تحریفات پیراست و وارد در اسلام نمودند. این پژوهش از یک سو به دنبال بررسی و تحلیل سیر آیین حنیف ابراهیمی و ورود آن به مکه و مناطق اطراف آن و از دیگر سو به دنبال بررسی انحراف این آیین و شناخت حنفاء، زندگی و تشکیلات آنان و ارتباط اسلام با حنیفیت می باشد.

سفرنامههای دوره صفوی، صرف نظر از نقایص محتوایی و روش شناختی، از اسناد معتبر تاریخی در شرح آداب و رسوم و فرهنگ و اجتماع ایرانیان این عصر محسوب می شوند. این آثار از دید ناظرانی نگاشته شده اند که با تصویر سازی ایران دوره صفوی بنیادهای شناخت نسبت به فرهنگ و اجتماع و جهان ایرانی را در ذهن و ضمیر مخاطبانشان استوار ساختند. در این پژوهش، اوضاع فرهنگی و اجتماعی ایرانیان عصر صفوی از نگاه ناظران اروپایی بررسی شده و وجوه تشابه و تفاوت نگاهشان با هم مقایسه شده است. در فصل های مختلف این پژوهش، به مسائل مختلف فرهنگی و اجتماعی ایرانیان این دوره از جمله مذهب، ویژگی های اخلاقی، جشن ها و آئین ها، خرافات، مواد مخدر، وضعیت زنان، ورزش ها، بازی ها، سرگرمی ها، پوشاک، از نگاه ناظران اروپایی، پرداخته شده است.

مهاجرت یا کوچ کردن همواره یکی از راه کارهایی بوده است که انسان را در تلاش خود برای سازگاری با محیط و فائق آمدن بر دشواری ها کمک کرده است. مهاجرت از فلات ایران به شبه قاره هند پدیده ای منحصر به یک دوره زمانی معین نیست، اما به نظر می رسد که این روند پس از تاسیس سلسله های اسلامی در شبه قاره، رشد و اهمیتی ویژه پیدا کرد. با سقوط حکومت ساسانی،دوره ای از مهاجرت ایرانیان (پارسیان) به شبه قاره هند آغاز شد . پس از آن نیز توجه به هند و مهاجرت های گروهی و فردی به شبه قاره استمرار یافت. اما اوج مهاجرت ایرانیان به هند در دوره سلطنت صفویان در ایران و معاصر آنان، گورکانیان (مغولان تیموری) در هند بود. در این پژوهش سعی بر آن شده است که ضمن بررسی چگونگی مهاجرت ایرانیان به هند در این دوره زمانی، به چرایی عوامل داخلی و خارجی این مهاجرت به عنوان مهم ترین هدف پژوهش پرداخته شود . برای دستیابی به عوامل مهاجرت از دو روش توصیفی و تحقیق های تحلیلی و تبینی استفاده شده است. استفاده از نظریه ها و دیدگاه های جامعه شناسان غربی از جمله اورت اس لی و ساستاد و راونشتاین و نظریه پردازان ایرانی همچون لهسایی زاده و زنجانی در خصوص مهاجرت در پژوهش پیش رو سعی شد ضمن معرفی مهم ترین مهاجران ایرانی به هند، عوامل جاذبه و دافعه در این مهاجرت مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است در پژوهش پیش رو ضمن معرفی مهمترین مهاجران ایرانی به هند ، عوامل جاذبه و دافعه در این مهاجرت مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.استقرار امرای فرهنگ دوست تیموری در هند،شهرت دیرینه هند از نظر وجود امکانات و ثروت های مادی، مجاورت شبه قاره با سرزمین های ایرانی،وجود زمینه های گسترده تجاری میان دو سرزمین و جایگاه زبان و ادبیات فارسی در هند از مهمترین عوامل جاذبه برای این مهاجرین بوده است.در این میان تغییر سیاسی و مذهبی حکومت در ایران در دوره صفویه در افزایش انگیزه برای برخی مهاجرین موثر بوده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در میان دلایل مختلف مهاجرین برای مهاجرت،انگیزه های اقتصادی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

چکیده: حکومت صفوی اگر چه تداعی کننده قبایل قزلباش است، اما در گستره جغرافیایی این حکومت اقوام و قبایل گوناگونی سکونت داشتند که هر کدام با توجه به اوضاع و احوال زمان و وضعیت داخلی خود در پیشبرد سیاست های صفویان نقش فعالی ایفا کردند. این اقوام برای دولت صفویه از اهمیت والایی برخوردار بودند. از جمله این اقوام می توان به قوم کرد اشاره نمود که از همان آغاز حکومت صفویان تا پایان یا به عبارتی سقوط این سلسله از جایگاه حائز اهمیتی برخوردار بودند. هر چند حضور و قدرت کردها در هر دوره از حکومت صفویان متفاوت بود، به این معنی که گاهی نقشی پررنگ و اساسی و گاهی ضعیف و بی تاثیر داشتند، اما این یک واقعیت غیر قابل انکاری است که کردها در دوران صفویان از اهمیت بسزایی برای حکومت مرکزی محسوب می شدند. پایان نامه حاضر به بررسی نقش حکام و ایلات کرد در دوران حکومت شاه عباس اول می پردازد. ایلات کرد با توجه به جغرافیای زیستی و موقعیت ژئواستراتژیکی که داشتند از دو جنبه خارجی و داخلی همواره مورد توجه دو حکومت ایران و عثمانی بودند و در مناسبات این دو قدرت نقش حساس و تاثیرگذاری بازی می کردند. هدف از انجام این پژوهش بررسی نقش قبایل کرد در رویدادها و تحولات سیاسی حکومت صفوی در مقطع زمانی سلطنت شاه عباس اول می باشد.

چکیده کرمانشاهان در تحولات سیاسی و اجتماعی دوران افشاریه و زندیه نقش پررنگی داشت. این ایالت بعد از آزادسازی از اشغال عثمانی ها در سال 1421هـ ق توسط نادر قلی افشار، به دلیل موقعیت استراتژیک آن در همسایگی با عراق عرب و قرار گرفتن در مسیر خراسان به بغداد، به عنوان پایگاهی برای حمله به خاک عثمانی انتخاب شد. نادر با ساختن قلعه مستحکمی در کرمانشاهان و قراردادن انواع تجهیزات جنگی در آن، این منطقه را به پادگانی نظامی تبدیل کرده و از نیروهای رزمی و پتانسیل تدارکاتی آن نیز بهره برد. کرمانشاهان و قلعه مستحکم آن، تنها سر منشاء اتفاقات دوره نادر شاه نبود و بعد از کشته شدن او نیز کانون کشمکش ها و درگیری زمان جانشینانش و مدعیان جدید کسب قدرت در ایران بود. سران ایلات و طوایف کرمانشاهان هم تلاش داشتند از هرج و مرج اوضاع استفاده کرده و با در اختیار گرفتن کرمانشاهان و قلعه آن ، به کسب قدرت در ایران بپردازند که البته همه تلاش آنها با شکست روبه رو شد. کرمانشاهان در دوره کریم خان زند و جانشیان وی همچنان مورد توجه بود. کریم خان به درستی درک کرده بود که تسلط بر این ایالت می تواند راه فرمانروایی او را بر تمام ایران هموار نماید، بنابراین به کمک ایلات و طوایف منطقه توانست آن را تصرف کند و در پی آن تمام ایران را در اختیار بگیرد. ایلات و طوایف کرمانشاهان نیز با توجه به اشتراکات فرهنگی، زبانی و نژادی با طایفه ی زندیه، تمام تلاش خود را در راه به قدرت رسیدن آنها بکار بردند. هرچند که در دوره ی جانشینان ضعیف کریم خان شورش و خودسری هایی در بین سران این ایلات و طوایف روی داد، ولی بطور کلی حمایت آنها از سلسله زندیه تا زمان به قدرت رسیدن قاجارها ادامه داشت. کلیدواژه: کرمانشاهان، نادر، کریم خان، جانشینان، ایلات وطوایف، نقش

چکیده: کشور عربستان صرف نظر از یک مقطع حساس تاریخی که در آن ظهور اسلام واقع شد، در طول دوران و ادوار گذشته در حاشیه قرار داشت و آن زمان چندان توجهی به این سرزمین خشک و لم یزرع نبود . به خاطر بافت سنتی که داشت بین قبایل رقابتهایی برای تصاحب زمین و یا کسب قدرت و تحکم بر یکدیگر وجود داشت. تا اینکه در قرن دوازدهم ه.ق در طی برخوردهایی که در این سرزمین به وقوع پیوست آل سعود توانستند به یک وحدت و همبستگی دست یابند و کل سرزمین عربستان را در اختیار خود درآورند. مهمترین دغدغه های این رساله پاسخ به این سوال ها می باشد که محمد بن عبدالوهاب در شکل گیری حکومت آل سعود چه نقش و جایگاهی داشت؟ همچنین مسائل دیگر چون سیاست امپراتوری عثمانی در برخورد با اقدامات امرای نجد، اوضاع سایر سرزمین ها و قدرت های محلی و منطقه ای چون ایران در این عصر چگونه به پیش بردن قدرت آل سعود کمک کرد؟ و دیگر اینکه سیاست های دول استعمارگر و حضورشان در منطقه چه تأثیری در پیدایش و رشد این سلسله داشت. پس از ایجاد پیمان میان محمد بن سعود و محمدبن عبدالوهاب، آشفتگی سیاسی در عربستان که برخاسته از درگیری عناصر تاثیر گذار شرفای مکّه، ریاض و بنی خالد بود شرایط را برای توسعه قلمرو حکام جدید فراهم ساخت. از طرفی سیاست منفعلانه عثمانی در برابر حوادث نجد و عدم توجه کافی به امور سرزمین های تحت سلطه اش بخصوص پس از کاسته شدن تحرکات ایران در منطقه عتبات و حرمین شریفین به دلیل بحران های سیاسی که بعد از مرگ نادرشاه در ایران به وجود آمده بود، موجب شد تا سعودیان راحت تر بتوانند دامنه حملات خود را گسترش دهند و به سرزمین های خارج از عربستان نیز دست درازی کنند. در این پژوهش به عنوان یک پژوهش علمی- تاریخی، از دو روش توصیفی و تحلیلی استفاده گردید، که در آن از مطالعات کتابخانه ای و مکتوبات مرتبط با موضوع استفاده شده است. واژه های کلیدی: عربستان سعودی، محمدبن عبدالوهاب، آل سعود، محمدبن سعود، عبدالعزیزبن سعود، دولت عثمانی، دولت ایران

دولت زندیه، از زمره دولتهای مستعجلی بود که پس از جنگ قدرت بین رقبای مختلف، در ایران پدید آمد. در طول زمامداری زمامداران آن به غیر از منازعات خانوادگی-که دائماً در جریان بود- قبایل و سرداران و والیان متخاصم تا زوال سلسله مزبور با حکامش کشمکش داشتند. بنابراین مناطق تحت نفوذ زندیه تمامی ایران تحت تسلط اسلافشان یعنی صفویه و افشاریه (دوره نادرشاه) را در بر نمی گرفت. اگرچه زندیان بر تمامی ایران تسلط نداشتند، ولی دولتهای اروپایی هلند و انگلیس و فرانسه، در برقراری ارتباط با زندیه در قبال معاهدات تجاری و گاه نظامی با هم به رقابت می پرداختند. از دیگر موارد قابل ملاحظه در این دوره می توان به مطامع دو دولت همسایه روسیه و عثمانی، اشاره کرد.

چکیده: ابوالاعلی مودودی (1979–1903) هندی ـ پاکستانی و سید قطب (1966– 1906) مصری، از متفکران برجسته ی اسلامی در قرن بیستم میلادی هستند. این رهبران جنبش احیا طلبی اسلامی، ضمن نگارش آثاری متعدد و قابل توجه، در صدد استقرار نظام اسلامی مورد نظر خویش بوده اند. افکار و اندیشه های آن ها از مرزهای جوامع محل زندگی شان فراتر رفته و بر اندیشه های رجال و جنبش های سیاسی ـ اجتماعی گوناگون در جهان اسلام، تأثیر بسزایی داشته است. در این پژوهش، از میان ابعاد متعدد فکری این اندیشمندان، به بیان اندیشه های سیاسی هر کدام و تطبیق آن ها با همدیگر، بسنده شده است. در ابتدا به بررسی اوضاع سیاسی ـ اجتماعی و فکری حاکم بر جوامع آن ها پرداخته و ضمن آن به کارنامه ی عملی ابوالاعلی مودودی، یعنی تأسیس حزب جماعت اسلامی، همراه با فراز و فرود آن و پیوستن سید قطب به جریان اخوان المسلمین مصر، اشاره شده است. ارزیابی پایانی این گفتمان غالب جهان اسلام ـ عمدتاً رایج در دنیای عرب ـ که خود به نحوی متأثر و گاه متفاوت از نسل اول اصلاح‎گران قرن نوزدهم بوده است، همراه با نقد برخی از مفاهیم تأثیرگذار آن، پایان بخش پژوهش حاضر خواهد بود.

در این پایان نامه به بررسی عوامل موثر در روابط ایران و عثمانی در دوره نادرشاه افشار پرداخته ایم. نادر شاه افشار با فهم تأثیر عوامل مذهبی، در بروز جنگ های طولانی بین دو دولت ایران و عثمانی، در پی ایجاد اتحاد بین مذاهب اسلامی برآمد، او سعی کرد، مذهب جعفری را به عنوان رکن پنجم مذاهب اسلامی به دولت عثمانی که در مقام نماینده جهان اهل سنت بود، بقبولاند؛ اما تلاش هایش در این زمینه، نتیجه ای در پی نداشت، زیرا دولت عثمانی به بهانه بدعت در دین از قبول شروط مذهبی نادر خودداری کرد. جدای از عامل مذهب، می بایست به مطامع ارضی و سرزمینی طرفین نیز اشاره کرد. دولت عثمانی خواهان دست یافتن به سرزمین های غربی ایران، قفقاز و داغستان بود که از لحاظ حاصلخیزی، نقش بازرگانی و وجود شهرهای استراتژیکی که راه های تجاری از آنها عبور می کرد، اهمیت بالایی داشت. در این میان نادرشاه نیز در حملات خود به خاک عثمانی، خواهان دست یافتن به عراق عرب و شرق آناطولی(شهرهایی همچون قارص، موصل، بغداد و کرکوک)بود تا از منافع تجاری و بازرگانی آنها بهره مند گردد.