چکیده: نوشتار حاضر با عنوان «جایگاه علم و عالم در دستگاه فکری ناصر خسرو قبادیانی» در سه فصل تدوین شده است. در نخستین فصل کلیاتی در معرفی شخصیت، زندگی، دین و آیین، آثار و اقوال ناصر خسرو ارائه شده؛ و فصل دوم به تعریف «علم» و بیان حدود آن از دیدگاه ناصر اختصاص یافته است. سپس انواع علم از منظر وی در دو بخش علم آفرینش (علوم منقول) و علم دین حق (علوم معقول) به نگارش درآمده؛ و شواهدی از علوم: بیان، پزشکی، جغرافیا، جانور شناسی، حساب و هندسه، زبان شناسی، فلسفه، فیزیک، موسیقی و نجوم از آثار ناصر خسرو استخراج شده و در ذیل عنوان علم آفرینش جای گرفته است. در بیان علم دین حق نیز در ذیل عناوین علم تأویل و مبانی دین حق (قرآن و حدیث) شواهدی از آثار ناصر خسرو برگزیده شده است. در فصل پایانی، نیز ابتدا تعریفی از «عالم» از زبان ناصر ارائه و سپس صفات و ویژگی های دانایان از منظر وی بیان شده است. در ادامه بر اساس نگاه و نگرش ناصر به مسئله ی دانایان و عالمان، این مقوله را در سه بخش: الف- پیشروان علم آفرینش ب- روسای علم الهی ج- علمای علم دین، ارائه و ضمن تعریف هر یک از این بخش های سه گانه، تنها به معرفی دانایانی پرداخته شده است که به گونه ای نام آنان در آثار ناصر بیان شده است. کلید واژه: عالم، علم، علم آفرینش، علم دین حق، ناصر خسرو.

هدف از رساله ی حاضر بررسی اندیشه ی دینی در شعر دوره ی مشروطه می باشد. در این زمینه شعر ده تن از شاعران شاخص مشروطه (ادیب الممالک فراهانی، ایرج میرزا، میرزاده ی عشقی، عارف قزوینی، محمدتقی بهار، دهخدا، فرخی یزدی، میرزا علی اکبر صابر، ابوالقاسم لاهوتی و سیداشرف الدین گیلانی) مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش هایی که در این رساله مدنظر قرار گرفته، عبارتند از : 1- اندیشه ی دینی شاعران و نویسندگان عصر مشروطه چه بوده است؟ 2- اندیشه ی دینی شاعران این عصر تا چه اندازه متأثر از اندیشه های غربی بوده است؟ 3- علت تضاد فکری برخی از شاعران ناشی از چه عواملی بوده است؟ رساله شامل یک مقدمه و پنج فصل با عناوین زیر است: فصل اول: مفاهیم و کلیات، فصل دوم: وضعیت اجتماعی و سیاسی عصر مشروطه، فصل سوم: اندیشه ی دینی در دوره ی مشروطه، فصل چهارم: وضعیت شعر در عصر مشروطه و فصل پنجم: اندیشه ی دینی در اشعار شاعران که با استفاده از منابع فارسی و تحقیق کتابخانه ای تهیه و تنظیم شده است. آنچه که در این رساله می توان به آن دست یافت، این است که با وجود اندیشه ی دینی سنتی در شاعران سنت گرائی چون ادیب الممالک به قطع می توان گفت که اندیشه ی دینی اکثر شاعران مشروطه به دلیل آشنایی با دنیای غرب و اندیشه های غربی بسیار متحول گردیده است و این تحول و دگرگونی در اشعار شاعران این دوره به وضوح دیده می شود.