اهمیت اخلاق به قدری است که هدف ارسال پیامبران از طرف خداوند ، تکمیل نیکی های اخلاقی اعلام شده است . انسان باید نفس خود را از مفاسد اخلاقی پاک کند تا به خوبی های اخلاقی برسد . اگر بر نفس خود حاکم شدیم ، شایستگی حاکمیت بر سایر را داریم . بهترین ثمره خودسازی و تسلط عقل بر نفس عدالت است ، زیرا عدالت نهایت آرزوهای انسان است . عصر تکنولوژی و مدرن باعث ایجاد مشاغل حرفه های متنوع شده ، و از طرفی توجه به سود و درآمد ، باعث رفتار ماشینی انسانها شده بطوریکه مردم را از فضایل و سنت های اخلاقی پسندیده دور کرده است. مهندسین به عنوان طراح و مجری کارهای بزرگ و کوچک فنی ، در تولید محصولات مختلف نقش موثری دارند و لذا بایستی خدماتی که توسط آنان عرضه می شود از روی عقلانیت ، تخصص ، تقوا و عدالت باشد، بطوری که از سلامت ، ایمنی ، توسعه پایدار ، کرامت انسانی صیانت نمایند ؛ همچنین مهندس را ملزم به رعایت سوگند نامه مهندسی که در آن رعایت استاندارهای حرفه ای و ملاحظات انسانی و اخلاقی است، پای بند نماید. بطور خلاصه برای حفظ حقوق کارفرما ، مردم ، شأن حرفه مهندسی و حل مشکلات اخلاقی که در عمل برای مهندسین پیش می آید ، مزین شدن جامعه مهندسی به اخلاق مهندسی ضروری به نظر می رسد. جامعه مهندسی ایران با داشتن بصیرت دینی و قانونی و استفاده از الگوهای اصیل اخلاق اسلامی و پیشکسوتان حرفه ای ، علاوه بر خدمت به مردم و سازندگی مملکت اسلامی ، زمینه ساز حکومت جهان حضرت مهدی ( ع) خواهند بود. منظور از این تحقیق(اخلاق مهندسی) رسیدن به آرمانهای بالا و آشنایی مسئولین بخصوص مهندسین با مبانی اعتقادی اخلاقی است،بطوری که پیوند بین دو حوزه الهیات و علوم اسلامی و کاردرحرفه مهندسی ایجاد شود.

یکی از مهمتری مباحث فلسفه اخلاق ، رابطه ی دین واخلاق می باشد . مساله ای که در این مبحث بیشتر مورد توجه می باشد میزان وابستگی واتکاء اخلاق به دین است .آنچه در این تحقیق پی گرفته شده ، پاسخ به سه پرسش ذیل از دیدگاه غزالی وخواجه نصیر الدین طوسی است . 1- دین تا چه حد در تعیین اصول کلی اخلاقی دخالت ونقش دارد؟ 2- دین تا چه حد در تعریف وتوصیف معنایی این اصول نقش دارد؟ 3- دین تا چه حد در تعیین مصداق عینی وجزئی این اصول دخالت دارد؟ برای تحقق این مهم ابتدا به تعریف چیستی دین واخلاق پرداخته شده ، سپس ضمن تمهید مقدمه ای درباره پیشینه تاریخی بحث در میان فلاسفه غربی ومتفکرین مسلمان ، پاسخ هر یک از اندیشمندان یاد شده مورد بررسی قرار گرفته ودر پایان به مقایسه وجود اختلاف و شباهت آرای آن دو پرداخته شده است.که طبق تحقیق صورت گرفته از آنجا که غزالی اشعری مسلک است به تبعیت از اشاعره اساس را در اخلاق بر دین(وحی) بنا نهاده ومعتقد است عمدتاَ تا بدون وجود دین ونظر خداوند متعال مبنی بر حسن بودن یا قبیح بودن امری ، هیچ امری ذاتا خوب و بد نمی باشد لذا اخلاق کاملاً وابسته به دین است واخلاق جدا از دین مفهومی ندارد. اما خواجه نصیرالدین طوسی معتقد است که اصول اخلاقی اصول ثابتی هستند که همه انسانها بر اساس عقل می توانند آنها را درک وکشف کنند ودین وظیفه تایید این اصول را بر عهده دارد ولی از آن جا که در برخی از جزئیات عقل انسان نمی تواند وارد شود لذا لازم است که دین وشرع وظیفه بیان جزئیات را بر عهده گرفته وبا تبیین شیوه عمل افراد در جزئیات آنها را به سوی تهذیب نفس وکمال انسانی رهنمون سازد.

ظهور فن آوری های نوین در عرصه ی علوم زیستی گرچه زندگی را از جهاتی بر بشر مطبوع ساخته است و گره های فراوانی را که وی قادر به گشودنش نبود، باز نموده است؛ اما از سوی دیگر زندگی انسان معاصر را با مسایل پیچیده روبرو کرده و تشخیص عملکرد درست و نادرست را به چالش کشیده است و با نتایج سطح بالای تخریب محیط های طبیعی، ایجاد انواع آلودگی و کاهش تنوع زیستی روبرو گردیده است. چرا که تصرفات علمی و تکنیکی انسان ها نتایجی را به همراه داشت که برای نسل کنونی انسان ها و سایر موجودات فاجعه آمیز بود. تا جایی که برای وضعیت ایجاد شده، نام «شرایط بحرانی» برگزیده شده است؛ ضمن این که دیدگاه های نظری و فلسفی، پشتوانه ای برای این دستاوردها بوده اند، که در این تحقیق از فلسفه ی یونان تا رنسانس مطالعه شده است. گسترش فلسفه ی انسان محور موید این مطلب است؛ نگرشی که مجوز بهره برداری های بی قید و شرط انسان را صادر کرده است. این وضعیت، مبحث جدیدی از باید و نبایدهایی را پدید آورد که متفاوت از نظریه های سنتی اخلاقی بود. چون در آن جا تنها روابط انسان ها در نظر گرفته می شد و بحثی از رابطه ی انسان با سایر موجودات و با طبیعت مطرح نبود. لذا حوزه ی جدیدی از اخلاق به وجود آمد که سعی داشت به سوالات جدیدی که در مورد رابطه ی انسان با خودش و رابطه ی انسان با طبیعت و حقوق حیوانات پیش می آمد، پاسخ دهد. این حوزه ی جدید اخلاقی، اخلاق زیستی –که زیر شاخه ای از اخلاق کاربردی است- نام دارد، که در این پایان نامه فقط به مبحث اخلاق محیط زیست پرداخته می شود. تأسیس رشته ی اخلاق کاربردی در اخلاق هنجاری بازتاب بروز این شرایط بحرانی است که دو هدف را دنبال می کند: نخست پاسخ گویی به مسایل نوپدید در هر یک از عرصه های زندگی مدرن. دوم حل تعارضات اخلاقی.

یکی از مباحثی که در حوزه فلسفه دین در قرون اخیر از اهمیت خاصی برخوردار شده است ، تحقیق پذیری گزاره های دینی است . در این پایان نامه تلاش شده تا با بررسی دیدگاه های مربوط به این موضوع ، نظرات پوزیتیویستی ، در حوزه معنا داری و اثبات پذیری و ابطال پذیری گزاره های دینی ، با توجه به آراء ایر به عنوان یکی از نمایندگان برجسته این مکتب ، که پایه گذار این نحله فکری در جهان انگلیسی زبان بود ، و سپس نظرات مربوط به مساله زبان دین ، مورد بررسی قرار گیرد .آنچه مورد توجه است ، این است که این دیدگاه ابتدا درقالب حلقه وین شکل گرفت . هدف اصلی این فلسفه ، انحلال متافیزیک و ارائه ساختار جدیدی برای معرفت های بشری بود ، لذا مساله معنا داری را مطرح نمود . به نظر معتقدان اولیه این نحله ، معیار معنا داری ، اثبات‏ پذیری تجربی است . این معیار چنان مورد نقد و تردید جدی قرار گرفت که با فاصله کمی ، تعدیل یافته ، و به صورت تأیید‏پذیری ارائه شد .ایر به عنوان یک پوزیتیویست افراطی با طرح مساله تحقیق پذیری خفیف به جای تحقیق پذیری شدید ، تلاش زیادی نمود تا در مقابل انتقادات ، دوباره این دیدگاه را احیا نماید اما تلاشش بی ثمر بود به نحوی که خودش نیز در نهایت به جرگه منتقدین پیوست . در دوران معاصر برخی از فیلسوفانی که گرایش پوزیتیویستی دارند ، ملاک معناداری را به ابطال‏ پذیری تغعییر داده اند . در بخش دوم این پایان نامه با اشاره به دیدگاه های تحلیلی و کارکردی زبان دین ، علیرغم تکثر آنها به بیان نظرات عده ای از فلاسفه که در قالب دیدگاه های شناختاری بودن زبان دین و غیر شناختاری بودن زبان دین نظریه پردازی کرده اند ، پرداخته شده است .

در این پایان نامه نسبت جزا و پاداش با فعل اخلاق از دو دیدگاه 1- شهود گرایی و 2- استاد مطهری مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین، برای روشن شدن مساله، دیدگاه اسلام درباره فعل اخلاق و نسبت آن با جزا و پاداش مورد بررسی واقع شد. در فرایند حل مساله تحقیق، ابتدا دیدگاه های موجود در فلسفه اخلاق بطور خلاصه بیان شد، سپس، به ترتیب دیدگاه شهود گرایی و استاد مطهری در فصل های مجزا بیان گردید. در نهایت، به مقایسه ای تطبیقی بین دو دیدگاه پرداخته شد. با توجه به مطالعات انجام شده در فصل های دوم و سوم، چنین استنباط شد که دو دیدگاه شهود گرایی و استاد مطهری چه از لحاظ ساختاری و چه از لحاظ محتوایی بطور کامل با هم تفاوت دارند. اخلاق در دیدگاه شهود گرایی مبتنی بر بداهت ذاتی افعال اخلاقی بود. در این دیدگاه، معیار مشخص و روشنی برای نسبت جزا و پاداش با فعل اخلاق ارائه نشد. همچنین، صاحب نظران این دیدگاه از نظر نوع تفکر با هم اختلاف نظر داشتند و بر هم انتقاد هایی نموده بودند. در حالی که اخلاق در دیدگاه استاد مطهری مبتنی بر فطرت، وجدان و نیت فاعل بود. در این دیدگاه نسبت جزا و پاداش با فعل اخلاق به شکلی منسجم بیان شده بود و معیار سنجش فعل اخلاقی بر فطرت و نیت فاعل بنیان نهاده شده بود.

یکی از موارد بسیار مهمی که از لحاظ شرعی و عرفی و قانونی توجه متفکران را جلب نموده و دراخلاق پزشکی از آن یاد می شود درخصوص تولد جنینی است که دچار ناهنجاری بوده و تولد او ممکن است مشکلات برای فرد و خانواده او فراهم آورد. در این پایان نامه بر اساس مفهوم معنای زندگی در سه دیدگاه سودگرایی، وظیفه گرایی و اسلام به عنوان دیدگاهی فضیلت گرا در مورد چگونگی جواز و یا عدم جواز سقط «جنین ناهنجار» بحث شده است. در دیدگاه سودگرایی و با تکیه به نظر پیتر سینگر سقط جنین معلول مطلقاً آزاد است. در منظر وظیفه گرایی عمل گرا؛ با توجه به نظر کانت سقط جنین ناهنجار غیر مجاز می باشد. در دیدگاه اسلام سقط جنین ناهنجار پس از چهار ماهگی غیر مجاز می باشد. ولی قبل از چهار ماهگی آراء و فتاوی مختلفی وجود دارد. از منظرمذاهب حنفی و شافعی بعضی از فقهایشان سقط جنین معلول را قبل از 120 روز ، حتی بدون اجازه همسر جائز شمرده اند و بعضی در هر شرایطی آن را حرام دانسته اند. اما در فتوای غالب فقهای مالکی سقط جنین به طور عام حرام است. در منظر فقه شیعه با توجه به نظر ائمه معصومین(ع) سقط جنین پس از 120 روز حرام است. ولی قبل از آن طبق قوانین مصوب در ایران در خصوص بیست و نه فقره از ناهنجاری ها مجاز شمرده شده است. واژگان کلیدی: سقط جنین ، ناهنجار،معلول، اخلاق پزشکی، سودگرایی، وظیفه گرایی، فضیلت گرایی، اسلام، فقه حنفی، شافعی، مالکی

این پایان نامه پژوهشی دربار? مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی رابطه نفس و بدن در اندیشه سهروردی است که با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است . هدف از تبیین این رساله نشان دادن رابطه نفس و بدن در میان آثار سهروردی است و اینکه آیا رابطه نفس و بدن در اندیشه سهروردی با مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی او سازگار است یا خیر ؟ از آنجا که درک حکمت اشراقی بر آگاهی به درون وجود انسان و تأویل هستی آدمی استوار است ، خودشناسی و علم النفس در واقع کلید درک این حکمت و بحث حیاتی آن را تشکیل می دهد آنچنانکه خود سهروردی توصیه کرده است تا انسان نتواند به درون خود سفر کند و به تأویل رموز وجود درونی خود بپردازد او را قدرت تأویل پیام شرقی عالم وجود که همان حکمت اشراقی است میسر نمی شود . در این حکمت هستی و مراتب آن معرفت و سعادت انسان بر اساس نور تفسیر شده است و انسان با انوار و اشراق نفس به حقیقت واصل شده و او را مشهود می کند . از نظرسهروردی هر موجودی که ذات خود را ادراک کند با نور محض یکی می داند از این رو نفس انسانی را با اصول کیهانی یا انوار مرتبط می کند .سهروردی از این اصل اشراقی در معرفت شناسی نتیجه کلی می گیرد هر چیزی که ذات خویش آگاه است از تمام چیزهای همان مرتبه نیز آگاه است.بنابراین آگاهی اساس علم اشراقی می شود که معتقد است حقیقت همه موجودات خودآگاه به آگاهی کیهانی آغازشده وتا آگاهی انسان بسط می یابد و خودآگاهی با روشن بودن یا ظاهر برابر بوده و با نور محض یکی است .

در فصل اول؛ این تحقیق به کلیات پرداخته می شود که شامل پروپروزال به صورت بسط یافته تر می باشد، در ادامه به بررسی اصلاحات در جوامع مختلف پرداخته می شود. ضمنا" جایگاه بحث در فلسفه اخلاق را بررسی کرده و این که در پایان این فصل به پیشینه ی تحقیق و منابعی که استفاده شده توجه شده است. در فصل دوم؛ که اشاره ای به پیدایش و ظهور پروتستانتیسم دارد و نقش کلیسا را در آن نشان می دهد، به بررسی اصطلاح «رِفرُم» و کسانی که نقش مهمی در پیدایش این نهضت داشته اند، می پردازد ؛ مانند «مارتین لوتر»، «‍‍‍‍ژان کالون» ، «زوینگلی» ، « جان ویکلیف انگلیسی» و « یان هوس». در ادامه فصل به نقش کلیسا در پروتستانتیسم اشاره شده که چگونه فساد مالی، سیاسی و ابتذال مذهبی در کلیسا، باعث شده موج نهضت اعتراض پروتستانتیسم شکل گیرد . در فصل سوم؛ به دیدگاه پروتستانتیسم درباره ی دین و حقیقت ایمان پرداخته می شود. در ابتدای فصل به نقش دین و فلسفه دین به صورت کلی در جوامع مختلف اشاره دارد. در بخش های بعدی این فصل به آیین پروتستان و دیدگاه های مختلف پروتستانتیسم و کاتولیک اشاره دارد. بحث اعتقادات در آیین پروتستان که خدا، ایمان و فیض را دربرمی گیرد، در ادامه این فصل قرار دارد. در پایان فصل به عبادت در آیین پروتستان که به صورت گروهی و فردی انجام می گیرد و مراسم خاصی دارد، اشاره می شود. در فصل چهارم؛ که دیدگاه پروتستانتیسم راجع به اخلاق است، در ابتدا به مسأله اخلاق و جایگاه آن درآیین پروتستان به صورت کلی و نیز به اخلاق عملی در فرقه های آیین پروتستان که شامل کالوینیسم، پیتیسم، متدیسم و فرقه های باپتیست پرداخته می شود. در ادامه نیز به فرهنگ در آیین پروتستان و منابع مربوط به آن ها اشاره دارد. فصل پنجم؛ که دیدگاه پروتستانتیسم پیرامون سیاست را بررسی می کند به طرح مسأله سیاست، نقش مذهب در سیاست، نقش سیاست در مسیحیت می پردازد. در بخش های بعدی این فصل به آیین پروتستان و دموکراسی که دو آموزه انتخاب و انسان را دربرمی گیرد، پرداخته می نشود. فصل ششم؛ به رابطه و مناسبت های بین دین، اخلاق و سیاست در پروتستانتیسم اشاره دارد و درپایان این فصل نتیجه گیری را از کل فصول دربردارد.

چکیده این پژوهش با هدف بررسی ارتباط عفاف در اخلاق و روابط اجتماعی صورت گرفته است تا میزان نقش عفاف در روابط اجتماعی در شکل گیری ارزشهای اخلاقی در جامعه و بازداری از مشکلات و ناهنجاریها ی اجتماعی تعیین شود . این تحقیق در پی آن است که با بررسی وتحلیل واژه عفاف و حیادر روابط اجتماعی در باب اخلاق درابعاد نتیجه گرایی،تکلیف گرایی،فضیلت گرایی تاکید نماید.چرا که بخش مهمی از آلودگی های اجتماعی درابعاد اخلاقی، ناشی از خروج انسان ازحریم پاکی ؛عفاف؛حیاواعتدال روحی بوده ونادیده گرفتن حدودالهی واخلاقی،موجب پیدایش پلیدیها وآلودگیهای اجتماعی گردیده است. زیرا حیا و عفاف ، تدبیری ارزشمند در حفظ کیان جامعه و خانواده است . بررسی و رهیافت به گونه های رفتاری، گفتاری و پوششی عفاف؛ پیوست های مفهومی عفت درونی و آثار و کارکردهای عفت بیرونی همچون کارکرد اقتصادی ، اجتماعی ، خانوادگی و نیز راه های احیا و دست یابی به عفت درونی وبیرونی، ارزش و جایگاه دینی عفاف در ساحت مفهوم، مصادیق بیرونی و راه کارهای اجرایی دست یازیدن فرد و جامعه به عفاف از محورهای اصلی این پژوهش به شمار می روند. عفاف، طهارت درونی و نوعی حجاب باطنی است، در واقع واژه عفت بر کنترل شهوات و جلوگیری آن در خروج از مرز اعتدال تلقی می شود. دامنه عفاف دارای گستره وسیعی می باشد، که از شئونات فردی گرفته تا تعاملات اجتماعی را در بر می گیرد. عفاف در اسلام دارای حریم هایی است. همچنین عفاف دارای انواعی است که مصادیق آن، عفت در گفتار،کردار، پوشش و نگاه می باشد. مجموع این مصادیق موجب می گردد که انسان اعم از مرد و زن به عفت واقعی دست یابد. مفهوم عفاف در بعد کلان، آن است که در نفس انسان وضعیتی پدید آید، که او را از سیطره ی خواسته ها(زیادی خواهی) حفظ کند. و در بعد خرد، می توان عفاف را در چهارچوب مسائل اخلاقی و به ویژه موضوع روابط اجتماعی میان زن و مرد در جامعه وخانواده مطرح نمود. در واقع بحث ها و مطالب درآمدی این نوشتار در چهار فصل صورت بندی شده است: در فصل اول ،به تبیین مفاهیم وتعاریف عفاف پرداخته ،و در فصل دوم، مفاهیم اخلاقی عفاف را از منظر اخلاق هنجاری و دیدگاهها ونگرشهای افراطی،تفریطی واعتدالی مکاتب اخلاقی مورد بررسی قرار داده ،و در فصل سوم، مفاهیم و مصادیق عفاف در اخلاق وروابط اجتماعی در جامعه، مورد بررسی قرار گرفته است، ودر فصل چهارم به توصیه های دین مبیین اسلام برای پیدایش عفاف در روابط واخلاق اجتماعی وراهبرد ها واهکارهای پیشنهادی گسترش عفاف در جامعه پرداخته ایم. کلیدواژه ها: عفت، حیا، اخلاق هنجاری، اخلاق و روابط اجتماعی، تربیت اخلاقی.

اخلاق از مباحثی است که از قدیم الایام مورد توجه متفکرین و فلاسفه مختلف بوده است و هر اندیشمندی به فراخور تفکرات خود به آن پرداخته و از جنبه ای آن را مورد توجه قرار داده است.فلاسفه مسلمان نیزازاین امرمثتثنی نبوده وبیشتربانگاهی دینی،به اخلاق پرداخته اندتانگاهی فلسفی.ازطرفی، در غرب مکاتب بسیاری به مبحث اخلاق پرداخته اندوسعی درتبیین مسائل ومبانی اخلاقی،ازراه های گوناگون نموده اند.مکتب سودگرایی یکی ازاین مکاتب است که نگاهی غایت گرا به اخلاق دارد. مسئله اصلی دراینجا،مقایسه غایت اخلاق ازنظرخواجه نصیرالدین طوسی وسودگرایان می باشدکه درابتدابه بیان وجوه اشتراک این دودیدگاه می پردازیم و سپس وجوه افتراق آن را بررسی می کنیم.این دودیدگاه،به اخلاق نگاهی غایت گرادارند.و غایت اخلاق راسعادت انسان می دانندو سعادت مورد نظر این دو مکتب توام با لذت است و به نوعی می توان هم سودگرایان و هم خواجه نصیر را لذت گرا نامید.اماوجوه تفاوت این دودیدگاه راچنین می توان بیان کرد: درمکتب سودگرایان،غایت اخلاق،سعادت اجتماع انسانی است یعنی بر سعادت جمعی تاکید دارند، درحالی که ازنظرخواجه نصیرغایت اخلاق،تامین کننده سعادت فرد می باشد. سودگرایان به سعادت اخروی اعتقادی ندارند در حالی که خواجه نصیر بر سعادت اخروی و قرب الهی تاکید دارد. نظام اخلاقی خواجه نصیر،غایت گرای خودگرا است در حالی که مکتب سودگرایان غایت گرای دیگرگرا است که سعادت فرد را در سعادت جمع جستجو می کند. لذت مورد نظر خواجه نصیر دست یابی به عمیق ترین و پایدارترین لذتی است که برای نوع انسان متصور است که همان سعادت است نه لذت مادی و حسی. در حالی که در نزد سودگرایان بیشترین لذت برای بیشترین افراد منظور است.این لذت هم مادی می تواند باشد هم معنوی. در انجام این تحقیق ابتدا اخلاق از نظر خواجه نصیر و سودگرایان را مطالعه کردم و با مراجعه به پایان نامه های موجود در کتابخانه ملی از رفرنس های آنها استفاده نمودم و توانستم مقالاتی را نیز در این رابطه پیدا کنم.پس از مقایسه اخلاق از دیدگاه این دو مکتب،به بیان غایت اخلاق پرداختم و مطالب را در چهار فصل جمع آوری نمودم.

تجربیات درونی وشهودهای شخصی از لحاظ مرتبه وجودی ویقین آوری ضعیفتر از تجربیات بیرونی نیست؛لذا نباید اهمیت و واقع نمایی حواس باطنی وتجربیات درونی را کمتر از تجربیات بیرونی دانست. با توجه به نظرات محی ابن عربی وعلاءالدوله سمنانی جهان در حالی که دارای طبقات است اما وحدت بر آن حاکم است . لایه های وجود انسان با لایه های هستی همسنخ وهمطرازند . روح انسان مجرد است ولذا محدودیت زمانی ومکانی برای اتصال با معلوم ندارد .تنها انصراف از جسم ودنیای مادی وتوجه به ملکوت لازم است تا ماورای ماده ومادیات ادراک شود. اتصال با عالم غیب عبارت دیگری از این توجه است.اصل سلوک عرفانی نیز همین توجه به قدس عالم است . روشهای سلوکی مثل تزکیه نفس ،عزلت ، نفی خواطر وذکر همه هموار کننده مسیر این توجه است. اعتدال جسمی ،ذهنی وروحی، تزکیه نفس،صیقلی کردن دل، مطابقت با صور عقلیه در لوح محفوظ، از علل وجودی شهودات عرفانی صحیح است.شیخ و مراد خروج روح از بدن وفنا از جهتی ثبوتا واز جهت دیگر اثباتاً ملاک اعتبار اینگونه شهودات است. بداهت(یقین آوری)، عقل ، مطابقت با متون دینی، مطابقت با احکام دینی، اجماع اهل عرفان ،آزمایش و تجربه، اثباتاً مشخص کننده ادراکات صحیح از غیر صحیح می باشد.

«آب» یکی از عناصر چهارگانه ی طبیعت و حیات است. بی شک آب، پیش و پس از آغاز آفرینش موجودات زنده، آفریده شده است و تا پایان همراه آن ها خواهد بود. آب در تکوین، تداوم و فروپاشی تمدن ها نقش برجسته دارد. قرآن کریم حیات هر « ذی حیات» را از آب می داند. خداوند در 44 سوره 63 آیه از آب به معنی های گوناگون سخن گفته است. ولی در روایات اسلامی به شماره آوردن احادیث آب کاری دشوار است. هم چنین آب در اسلام و ادیان به عنوان یکی از « مطهَّرات» نقش اول را در پاکیزگی انسان و طبیعت داراست. در این رساله، نویسنده کوشیده است ضمن توصیف اهمیت و جایگاه ویژه ی آب در طبیعت، حیات و بهداشت، ارتباط اخلاقی انسان و آب را از دیدگاه آیات و روایات، تبیین وتحلیل اخلاقی نماید. روش پژوهش « توصیفی، تحلیلی» است. این رساله در دو بخش کلی مقدمات؛ کلیات و یافته ها شکل یافته است. بخش اول در بردارنده ی سه فصل و بخش دوم در پنج فصل و ده ها عنوان و زیر فصل تنسیق یافته است. نویسنده در واپسین فصل ها به «تحلیل اخلاقی مفاهیم مرتبط با آب» و«تحلیل مفاهیم اخلاقی مرتبط با آب در قرآن کریم» پرداخته است. کلید واژگان: آب (ماء)، اسلام،اخلاق، بهداشت، اسراف، استغفار، شکر، تقوا، صبر.

پایان نامه به بررسی دیدگاه دو رهبر بزرگ امام خمینی و مقام معم رهبری و مهدی بازرگان پرداخته ایم امام خمینی (ره) بر هماهنگی علم و دین معتقد بوده و بیان می کند از توطئه های مهمی که در قرن اخیر ، خصوصاً در دهه های معاصر و به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، آشکارا به چشم می خورد ، تبلیغات دامنه دار و با ابعاد مختلف برای مایوس نمودن ملتها و به خصوص ملت فداکار ایران ، از اسلام است. گاهی ناشیانه و با صراحت به اینکه احکام اسلام که هزار و چهارصد سال قبل وضع شده است ، نمی تواند در عصر حاضر کشورها را اداره کند و یا آنکه اسلام یک دین ارتجاعی است و با هر نوآوری و مظاهر تمدن مخالف است و در عصر حاضر نمی شود ، کشورها از تمدن جهانی و مظاهر آن کناره گیرند و امثال این تبلیغات ابلهانه و گاهی موذیانه و شیطنت آمیز ، نیز مقام معظم رهبری بر هماهنگی علم و دین معتقد سخن غربیان را که دین را مانع پیشرفت علم می داند قبول ندارند و بیان می کنند دینی که مانع پیشرفت علم می باشد دین تحریف شده مسیحیت می باشد وگرنه دین اسلام و دین تحریف نشده مسیحیت باعث پیشرفت بوده و می باشد و نمونه هایی از این پیشرفت را در قرن چهارم می بینیم حال برای پیشرفت جامعه و رهایی از قید بند کشورهای غربی باید بسیاری از مفاهیم حقوقی ، اجتماعی و سیاسی را که شکل و قالب غربی آنها در نظر بعضی مثل وحی منزل است و نمی شود درباره اش اندک تشکیکی کرد، در کارگاههای تحقیقاتی عظیم علوم مختلف حلاجی کنند ؛ روی آنها سوال بگذارند ، این جزمیتها را بشکنند و راههای تازه ای بیابیم، هم خودشان استفاده کنند و هم به بشریت پیشنهاد کنند. امروز کشور ما محتاج این است ؛ امروز انتظار کشور ما از دانشگاه این است . دانشگاه باید بتواند یک جنبش نرم افزاری همه جانبه و عمیق در اختیار این کشور و این ملت بگذارد تا کسانی که اهل کار و تلاش هستند، با پیشنهادها و با قالبها و نوآوریهای علمی خودی بتوانند بنای حقیقی یک جامعه ی آباد و عادلانه ی مبتنی بر تفکرات و ارزشهای اسلامی را بالا ببرند. اما مهندس بازرگان که در ابتدای عمر خود برهماهنگی علم و دین معتقد بود و سعی داشت مسائل دینی را در با علم ثابت کند که در این زمان نیز مورد انتقاد اندیشمندانی همچون شهید مطهری واقع گردید و ایشان در سالهای بعد و برای اولین بار در سال 1364 ش در سالروز بعثت با عنوان ناگفته بعثت به صراحت ازنگرش نخست خویش عدول کرد و حکومت و مدیریت جامعه را از دایره اهداف و وظایف بعثت انبیا و رسالت پیامبران خارج ساخ. وی در روز مبعث در بهمن ماه 1371 در جمع انجمن اسلامی مهندسین سخنرانی با موضوع «آخرت و خدا تنها برنامه بعثت انبیا» دیدگاه دوم خویش را به طور استدلالی و تفصیلی بیان کرد و پس از تشکیل سمینار بهمن ماه 1372 و اظهار نظر صاحب نظران عنوان مذکور به صورت «آخرت و خدا هدف بعثت انبیا» تغییر یافت. بازرگان در این سخنرانی ، دین و ایدئولوژی را دو مقوله جدا از یکدیگر دانست نباید انتظار داشت که اسلام یا مسیحیت و یهودی برای ایدئولوژی ، حکومت اقتصادی ، علوم و فنون ، پزشکی و بهداشتی مطالبی به دستمان داده باشند یا بدهند. در این پایان نامه به طور مفصل با نظریات این دانشمندان بیان گردیده شده است امید است که مورد توجه خوانندگان قرار گیرد.

هدف رساله حاضر آن است تا نشان دهد در بررسی تطبیقی رابطه دین و اخلاق میان فلسفه ی مسیحی آگوستین و فلسفه ی اسلامی غزالی، با توجه به نقطه تمایز اصلی آنها، آگوستین به عنوان فیلسوفی نو افلاطونی در ملاک تعیین ارزش اخلاقی فعل اختیاری انسان می پندارد که عقل آن را در وصول به سعادت نهایی انسان تشخیص می دهد و از طرفی تحت تاثیر آموزه های مسیحی، باور به گناه فطری و اندیشه ی نجات را اقتباس می کند که خود دلیلی بر اراده انسان است ولی به مسیحیت وفادار مانده و ملاک حسن و قبح را اطاعت از فرامین الاهی دانسته و قائل به حسن و قبح شرعی است و غزالی نیز به عنوان اندیشمندی اشعری مسلک، ملاک حسن و قبح فعل اختیاری انسان را مطابقت آن با فرامین الهی می شمارد و قائل به حسن و قبح شرعی است و از آنجا که جبر گرایی فاتالیستی و باور به خداوند به عنوان حقیقت محض مهمترین مبانی وجود شناختی تفکر اخلاقی این دو اندیشمند است، می توان در مورد آنها به نتیجه یکسان رسید و هر دو فیلسوف را از زمره ی قائلین حسن و قبح شرعی به شمار آورد.

هدف این پژوهش بررسی رابطه مضامین دعای مکارم الاخلاق امام سجاد (ع) با بهداشت روانی و تأثیر آن در ابعاد شناختی، رفتاری و عاطفی انسان می باشد. موضوع علم بهداشت روانی، سلامت افکار و نایل آمدن به ارزش ها و تکامل معنوی فردی و اجتماعی می باشد. این نوشتار با یک شیوه پژوهش کیفی به تحلیل محتوای متن دعا و رابطه آن با موِلفه های بهداشت روانی می پردازد. بدین نحو که ابتدا مولفه های بهداشت روانی را در کتب مربوطه انتخاب کرده و معادل آن ها را در دعای مکارم الاخلاق مصداق یابی می کند. با توجه به آنکه هدف بهداشت روانی سلامت انسان بوده که تحقق آن نیز در شخصیت سالم می باشد، لذا در ابعاد شناختی شخصیت سالم، معرفت نسبت به خالق و شناخت خود مورد بررسی قرار می گیرد. معرفت نسبت به خالق با ایمان تطبیق داده شده و معادل ایمان در حوزه بهداشت روانی، نگرش مذهبی و جهت گیری مذهبی می باشد. برای شناخت خود، حرمت نفس و هدفمندی در زندگی مورد بررسی قرار گرفته که معادل آن در بهداشت روانی، عزت نفس و معنویت یا معنا بخشی به زندگی می باشد. ابعاد رفتاری شخصیت سالم در دعا شامل عمل صالح، طلب خیر و خوبی، تقوی و پرهیزگاری، انصاف نسبت به دیگران، همدردی، گذشت، عبادت و شکرگزاری می باشد که معادل آنها به ترتیب در بهداشت روانی (اصول هوش اخلاقی) درستکاری، خیرخواهی، خود کنترلی، انصاف، همدلی، بخشش، نیاز رفتار مذهبی و قدردانی می باشد. ابعاد عاطفی شخصیت سالم، امید انسان به خالق و خشنودی در دعا می باشد که معادل آن ها در بهداشت روانی امیدواری و رضایتمندی می باشد. بعد از معادل سازی، واژه ها از نظر مفهومی تحلیل شده و برتری و مقصود کلام امام سجاد (ع) تبیین و تأثیر واژه های معادل انتخابی بر سلامت روانی با تحقیقات دیگران تایید شد. به عنوان نمونه، بین نگرش مذهبی و سلامت روانی و بین جهت گیری مذهبی و سلامت روانی رابطه معناداری وجود دارد. تحقیقات کاتن و آیزایا نشان می دهد بین مقابله مذهبی با سلامت روانی رابطه وجود داشته و اعتقاد به موجود برتر (خدا) در افزایش سطح سلامتی تأثیر دارد. بین اصول هوش اخلاقی و بهداشت روانی تحلیل خاصی صورت نگرفته ولی تحقیقات ترنر(2002) نشان می دهد که رعایت این اصول با اهداف بهداشت روانی همپوشانی دارد. بین قدردانی با بهداشت روانی نیز رابطه معنادار و بین قدردانی و استرس رابطه معکوس وجود دارد. بین رفتار مذهبی مانند حج، روزه و دعا با سلامت روانی نیز رابطه معناداری وجود دارد که این رابطه با تحقیقات دیگران مورد تایید قرار گرفته است. همچنین تحقیقات انجام شده موید رابطه بهداشت روانی با امیدواری می باشد. بنابراین آموزش موارد مذکور در دعا به شرط تحلیل و بینش صحیح می تواند در ارتقاء بهداشت روانی موثر باشد.

این مقاله به بررسی تطبیقی رابطه دین و اخلاق میان فلسفه بارکلی و فلسفه غزالی پرداخته است.غزالی به عنوان اندیشمند اشعری مسلک با ملاک حسن و قبح فعل اختیاری انسان را مطابق با فرامین الهی می شمارد و قائل به حسن و قبح شرعی است، اعتقاد غزالی بر اینست که اخلاق گرایی دینی است نه دنیوی. بارکلی بر این باور است که مبانی اخلاقی از دیانت متمایز و جدا نمی باشد و اخلاق و دیانت به هم وابستگی و پیوستگی دارند. بارکلی معتقد است که می توان اخلاق را همچون ریاضیات برهانی و قاعده مند نمود. او رد نظریه حس اخلاقی را اظهار نمود و عامل عقل و نقش ارزنده آن در زندگی اخلاقی را تاکید کرد. بارکلی برای رهانیدن یا بازگردانیدن اصول و مبانی رویکرد دینی و نجات جهان بینی و سپس خود دین درتلاش بوده است. او قائل به جوهر مادی نیست زیرا باعث تباهی اخلاق انسان می شود. یکی از شباهت های بارکلی و غزالی در تلاش برای زنده کردن مفاهیم دینی و برگشت تعقل و فلسفه به روش غیرمادی و دینی می باشد. بارکلی و غزالی در حسن و قبح با هم اختلاف نظر دارند، بارکلی معتقد بود چون حسن و قبح ذاتی است و با عقل قابل تشخیص و عقلانی است و در افعال انسانی فاعل بلاواسطه را خود انسان می داند و لذا بر این باور است که گناهکار مستحق کیفر است و اراده الهی در طول اراده ی انسانی است

ازجمله مهمترین عواملی که در فرایند شکل گیری نگرش، تصمیم گیری و کنش افراد در جامعه، نقش دارند افراد یا گروه های مرجع اند. گروه مرجع دو کارکرد عمده ایفا می کنند : اولا هنجارها، رویه ها، ارزشها و باورهایی را به دیگران القاء می کنند و به اصطلاح کارکرد هنجاری دارند، ثانیا استاندارد ها و معیار هایی در اختیار کنشگران قرار می دهند که کنش و نگرش خود را با آنها محک می زنند و به اصطلاح کارکرد مقایسه ای و تطبیقی ایفا می کنند. به دلیل اینکه آدمیان در جامعه و در ارتباط با دیگران زندگی می کنند و نمی توانند با ملاکهای عینی به صحت رفتار ها یا باورهای خود یقین پیدا کنند، مقایسه با گروههای مرجع و ارجاع به آنها، راهی برای برون شد از این معضل و بن بست است که این ارجاع اگر خود آگاهانه هم نباشد، نقش انکار ناپذیری در تصمیم گیریها و رفتارهای اعضای جامعه ایفا می کند. سوال اصلی در این تحقیق آن است که با توجه به نیاز و گرایش افراد جامعه به این گروه، چه شاخصه هایی باید مد نظر قرار بگیرد و به زبان ساده تر شاخصه های گروه مرجع چیست ؟ و ایشان چگونه در جامعه شناسایی و مطرح می شوند ؟ و دلیل اقبال و ادبار افراد نسبت به ایشان در دوره های مختلف چیست ؟ و عدم گرایش یا مراجعه به ایشان چه پیامد هایی را به وجود خواهد آورد؟ در پاسخ به این سوالات ضمن بررسی انواع گروه ها به معرفی گروه ها ی مرجع پرداخته ایم و شاخصه هایی را با تکیه بر مبانی جامعه شناسی، روانشناسی، قرآن و حدیث بیان نموده ایم.با توجه به اینکه موضوع جامعه شناسی بررسی ساختارها و تعاملات اجتماعی است، وروانشناسی اجتماعی به رفتار های فردی انسانها در بستر جامعه می پردازد و علائق و انگیزشهای فردی را در تعامل با دیگران مورد توجه قرار می دهد با تکیه بر قرآن و حدیث که بیانگر فطری بودن این نیاز در افراد است، با رویکرد ی روانشناختی و روان شناسی اجتماعی به ویژگیها و ابعاد فردی شاخص ها پرداخته وضمن ایجاد پیوندی با رویکرد جامعه شناختی به عامل ساختارها و نظام ارزشی حاکم در جامعه شاخص پرداخته ایم. و در بخش پایانی عوامل موثر در بی توجهی به این شاخص ها را مورد مطالعه قرار دادیم که از این مقدمه به پیامد های بی توجهی به شاخص های اخلاقی دست یافتیم که از آن جمله اند: زنگار دل، خوگرفتن به زشتی، تزئین عمل، تاثیر پذیری شیطان و خسران. و در این بخش ضرورت ایجاب می کرد که به بیان راهکارهایی که در متون اسلامی ارائه گردیده بپردازیم تا به نتیجه مطلوبی که مد نظر داشتیم و آن گرایش و اقبال گسترده جوانان به مراجعه و الگو پذیری از مراجع اخلاق است، دست یابیم.ان شاءالله تعالی

افراد انسانی، چه زن و چه مرد از نظر حقیقت انسانیت و مسائل ارزشی یکسانند و هیچیک بر دیگری جز به تقوی و عمل صالح بیشتر، برتری ندارد، چنانکه قرآن کریم در سوره نحل، آیه 97 می فرماید: هرکس، مرد یا زن، کار شایسته کند و مومن باشد، قطعاً او را با زندگی پاکیزه و نیکویی، حیات واقعی می بخشیم و یقیناً بهتر از آنچه، انجام داده اند به آنان پاداش می دهیم. در قرآن، اگر در جایی از مردان شایسته ای همچون لقمان حکیم نام می برد، در جای دیگر نیز از زنان شایسته ای مانند حضرت مریم و همسر فرعون سخن می گوید. همانطور که مردان دارای اندیشه، اراده و اختیارند و برای رسیدن به کمال و قرب الهی، وظایف و تکالیفی برعهده آناست، زن ها هم همین گونه هستند و در این جهت، هیچ امتیاز بین زن و مرد وجود ندارد، ولی در عمل به برخی از تکالیف و احکام، با یکدیگر متفاوتند. وظایف و احکامی بر عهده مردان است که آن وظایف و احکام بر عهده زنان نیست و بالعکس. این تفاوت در احکام به این دلیل است که طبیعت و آفرینش زن و مرد متفاوت است، در واقع خداوند متعال به مقتضای حکمت بالغه خود و مصالح و مفاسدی که پشتوانه احکام اوست و تفاوتهای جسمی و روحی زن و مرد نسبت به یکدیگر، احکام خاص هر یک را معین کرده است، در این پژوهش، احکام و وظایفی که بین زن و مرد متفاوت می باشد، براساس مباحث مطرح شده در کتب فقهی (از عبادات تا دیات)، از کتب فقهی استخراج گردیده و مبانی ارزشی این تفاوت ها، به دنبال احکام متفاوت مرد و زن در هر فصلی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. کلید واژه: تفاوت، احکام، بلوغ، نماز، حج، جهاد، معاملات، قضاوت شهادت، ارث، حدود، دیات

این تحقیق با موضوع «رابطه نفس و روح در تفسیر المیزان و شرح اصول کافی » است که یکی از مباحثی است که از زمانی که بشر پا به عرصه هستی گذاشت و خود را شناخت همواره ذهنش را مشغول نموده است. هدف از این تحقیق، شناخت رابطه نفس و روح از حیث مجرد یا مادی ، قدیم یا حادث، تبیین نحوه تعلق و رابطه با بدن و ... است که به روش توصیفی تدوین شده است. این تحقیق در چهار فصل تدوین شده که فصل اول شامل کلیات و ادبیات تحقیق می باشد که در آن به سابقه تاریخی موضوع پرداخته شد. در فصل دوم دیدگاه ملاصدرا ، فصل سوم دیدگاه علامه طباطبایی و فصل چهارم اشتراکات و اختلافات این دو فیلسوف بیان شد و در پایان نتیجه گیری لازم بعمل آمده است. نتیجه این تحقیق روشن نمود که روح و نفس مختص انسان نبوده بلکه در حیوانات و سایر موجودات نیز با توجه به مرتبه و مقام وجودی شان وجود دارد. رابطه نفس و روح، رابطه وجودی و مجرد است نه عدمی و مادی، رابطه تولد و حیات است نه مرگ و نیستی. بدین معنی که با پیوستن روح در بدن و حدوث نفس به حدوث بدن، موجودی به نام انسان پا به عرصه گیتی می گذارد. از سوی دیگر این نتیجه حاصل گردید که رابطه نفس و روح با بدن، رابطه اتحادی است نه انضمامی.

کلید واژه ها:اخلاق، الزام، التزام، مانع، عقل، نقل، عرفان، تعلیم و تربیت.

این پژوهش، با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری (مد ظلّه العالی) و با روش «تحلیل مضمون» -مطالعه چندین باره داده ها، کدگذاری، ایجاد شبکه قالب مضامین و تحلیل آنها- که یکی از روش-های ساده، کارآمد و بنیادین تحلیل کیفی که به دنبال تشریح الگوهای داده¬های کیفی می¬باشد، انجام شده است. نتایج برآمده از این پژوهش نشان می دهد؛ تحقق و تعمیق اخلاق حسنه به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد که از آن جمله می توان به دو عامل اصلی الف) درونی و فردی (اراده و عزم راسخ، احساس مسئولیت، برنامه ریزی، خودسازی و تزکیه نفس، سطح ایمان و اعتقاد شخص، سبک زندگی و آشنایی با فضایل و رذایل اخلاقی و ...) و ب) بیرونی و اجتماعی (خانواده، مدرسه و دانشگاه، رسانه های نوین و صدا و سیما، روحانیون و حوزه علمیه، حکومت و دولت و ...) اشاره کرد. نیز موانع و عوامل عدم تحققی همچون فعالیت های سوء دشمن با قدرت رسانه ای، تبلیغات منفی، ترویج مواد مخدر، جنگ نرم، عرفان های کاذب و عقب ماندگی علمی و ... وجود دارد که مانع از تحقق اخلاق حسنه می شود و باید خود فرد و عوامل تأثیرگذار با راهکارهای مناسب، این موانع را برطرف سازند؛ تبیین خواهیم کرد. کلید واژه: اخلاق حسنه، تحلیل مضمون، عوامل درونی و فردی، عوامل بیرونی و اجتماعی، آیت الله خامنه ای

انسان از آن جهت که دارای بُعد مادّی است و در محدودة حرکت به سر می¬برد و از منطقة تکاپو بیرون نیست، از آشوب و جنگ و ستیز، خواه به عنوان تهاجم و خواه به عنوان دفاع، بیرون نیست. درتاریخ همه ملّت¬ها، اقوام و جامعه¬های بشری، رویارویی، ستیز و پدیده¬ای به نام «جنگ» همواره بوده و خواهد بود. در این جنگ¬ها و ستیزه¬هاست که واژگانی چون « مهاجم ، مدافع، هجوم، دفاع، مظلوم، ظالم، کشته یا شهید، ویرانی، انتقام، آواره ، مهاجر، اسیر و مجروحین» چهره نشان می¬دهند. سال¬ها پیش، سان تزو، اندیشمند چینی، در بیان جنگ می¬نویسد: جنگ مسلحانه عملی است که به طور دانسته و عمدی از روی فکر و شعور، مرتب تکرار می شود؛ و بنابراین، شایسته و سزاوار است که در معرض یک تجزیه و تحلیل منطقی و حسابگرانه قرار گیرد. در جنگ¬های قدیم و جدید، اخلاق گروی و رعایت اصول اخلاقی را نافی اصول جنگ برای غلبه و کسب پیروزی به هر قیمتی می¬دانستند. و از آن¬جا که فضایل اخلاق سرمایه نجات و رستگاری انسان و رساننده¬ی او به سعادت جاوید است و رذائل اخلاقی مایه بدبختی و شقاوت همیشگی وی است، پس تخلیه و پاکسازی از رذائل و آراستن آن به فضائل از مهم¬ترین واجبات است و دست یافتن به زندگی حقیقی بدون این دو سعی و کوشش محال است. ارزش¬های اخلاقی، تنها، در جهان¬بینی توحیدی و اسلام معنی و مفهوم واقعی پیدا می-کنند. شهادت طلبی، ایثار و فداکاری، صبر و استقامت، عزّت¬خواهی، اخلاص، توکّل و ده¬ها ارزش دیگر وجودشان در میدان¬های سخت از جمله عرصة کارزار و دفاع برای در آغوش گرفتن پیروزی ضروری است. این تحقیق با «عنوان نقش رزمندگان دفاع مقدس در ارتقای اخلاق اجتماعی» به روش فیش¬برداری و کتابخانه¬ای با واکاوی مسائل اخلاقی رزمندگان، تلاش شده است تا به استناد مصادیق پاسخ واقعی به سوالات و نتیجه ارزشمند ارائه نماید. در دفاع مقدس، ایرانیان در راهی مقدس به سوی هدفی مقدس یعنی حفظ تمامیت ارضی انقلاب و نظام مقدس و تبعاً ارزش¬های اسلامی و انسانی حرکت کردند. بررسی هشت سال دفاع مقدس بیانگر این است که این جنگ برای ملّت اسلامی ایران که از یک مکتب الهی و اسلامی بهره¬مند می¬باشد برکاتی داشته است از مهم¬ترین برکات این جنگ می¬توان به رشد و بالندگی اخلاق فردی و اجتماعی رزمندگان اشاره نمود. از جمله مصادیق اخلاق فردی و اجتماعی که در سیره رزمندگان در طول هشت سال مشهود بوده و قابل توسعه و گسترش و همچنین نیاز واقعی جامع است می¬توان به « اتکال به خداوند ، تأسی از قرآن و ائمه، ایثار، فداکاری، برابری، صمیمیت و استقامت» اشاره نمود. رزمندگان به عنوان الگوهای نزدیک به نسل امروز در کنار باورها و اعتقادات دینی می¬توانند باعث رشد و ارتقای اخلاق اجتماعی جامعه کنونی باشند.

چکیده بسیاری از بحث های کشفی، علمی و فلسفی را می توان با محوریت خیال تبیین کرد. کاربرد خیال در مباحث هستی شناسی و معرفت شناسی عرفان و فلسفه همواره مورد توجه اهل نظر در علوم فلسفی و شهودی بوده است تا آنجا که می توان ادعا کرد که عرفان با خیال زنده است. اما در این نوشتار ما به این مسئله می پردازیم که از نظر ابن سینا، سهروردی و ابن عربی انواع خیال کدام اند؟ و چه ارتباطی میان این انواع وجود دارد؟ و اساسا از نگاه آنها خیال چه نقشی در مکاشفات عرفانی بویژه کشف صوری دارد؟ خیال نقش اساسی را در تحقق و تبیین بخش عظیمی از مکاشفات پیش روی عارف ایفا می کند. ابن سینا تنها به یک قسم از خیال که «قوه خیال» باشد اعتقاد دارد؛ اما از نگاه ابن عربی و سهروردی خیال دارای دو قسم متصل و منفصل است و میان آن دو رابطه علی و معلولی است. مثال منفصل واسطه میان عالم عقل و حس است و خیال متصل ابزاری برای خیال منفصل به شمار می آید و این قوه خیال است که می تواند نفس عارف را در مکاشفه و ادراک صور خیالی کمک برساند. سهروردی خیال متصل را مانند ابن سینا مادی ولی همانند ابن عربی صور خیالی و عالم خیال را مجرد می داند، لذا از نظر وی سنخیت میان این دو نوع از خیال بی معناست، اما چون در مکاشفات صوری مدرِک اصلی را قوه خیال نمی داند و وظیفه ادراک را بر عهده انوار اسفهبدیه می گذارد، پس عدم سنخیت قوه خیال و صور خیالی از یک سو و همسنخ نبودن قوه خیال و عالم خیال مطلق، اشکالی بر تحقق مکاشفات صوری وارد نمی سازد. ابن سینا عالم خیال را نمی پذیرد، بنابراین مکاشفه صوری را تنها از طریق ارتباط قوه خیال با عقل فعال تبیین می کند. ابن عربی نیز بر اساس چینش عالم هستی و اعتقاد به حضرات خمس بین قوه خیال مجرد و عالم خیال مجرد رابطه بر قرار کرده و مشاهدات مثالی عارفان را توجیه منطقی می کند. بر اساس دیدگاه این سه اندیشمند زمانی که عارف پا به عرصه سلوک عملی می گذارد تا به حقیقت راه یابد، در این سیر انواع مکاشفات مانند مکاشفه معنوی و مکاشفه صوری برایش حاصل می گردد. یکی از آن انواع، کشف صوری یا کشف مخیّل است. سالک در این حالت، صُوَری را در خواب و بیداری مشاهده می کند که دارای ویژگی های منحصر به فرد و از جنس خیال و مثال اند. این حقایق صُوری مادی نیستند، ولی دارای اعراض جسمانی می باشند؛ یعنی در ذات، مجرد ولی در اعراض جسمانی اند و این خصوصیت به عارف کمک می کند تا معارف کلی و عقلی را از عالم عقول دریافت کند. بنابراین هم ابن سینا و هم شیخ اشراق و ابن عربی به انواع مکاشفات اعتقاد دارند و نوع خاصی از مکاشفه یعنی کشف خیالی را با خیال در ارتباط می دانند. کاربرد خیال نزد ابن سینا و ابن عربی در مکاشفات پررنگ تر از نقش خیال در نزد سهروردی است، زیرا سهروردی علی رغم شیخ الرئیس و ابن عربی، خیال را مدرِک مکشوفات خیالی نمی داند، اما هر سه آن بزرگواران بر آنند که حقایق خیالی را می توان با حس مشترک و حواس ظاهری مادی مشاهده کرد، بدین ترتیب در سیر افاضه این حقایق بر حس مشترک اختلاف نظر دارند. ابن سینا افاضه کننده را عقل و ابن عربی آن را قوه خیال و سهروردی آن را نور مدبره یا اسفهبدی می داند.

فخر رازی، قاضی عبدالجبار و خواجه نصیر الدین طوسی بر عصمت پیامبران به اعتبار بعد نظری که شامل دریافت، حفظ و انتقال وحی می باشد، وحدت نظر دارند. اما در این باب، به اعتبار بعد عملی اختلاف نظرهایی میان این سه شخصیت وجود دارد. قاضی عبدالجبار، صدور گناهان کبیره را به طور مطلق، اعم از پیش از بعثت و پس از بعثت و سهوی یا عمدی، جایز ندانسته، اما از دیدگاه ایشان صدور گناهان صغیره غیر نفرت آور، جایز دانسته شده است. از سوئی دیگر از نظر فخر رازی اگرچه عصمت پیامبران بعد از بعثت ضروری است، اما در عین حال، ایشان عصمت قبل از بعثت را برای پیامبران لازم ندانسته و معتقد است که اگر چه پیامبران گناه کبیره عمدی انجام نمی دهند، اما صدور گناه کبیره سهوی از ایشان ممتنع نیست. اما از نظر خواجه طوسی، عصمت پیامبران به اعتبار بعد عملی مطلق بوده و شامل قبل و بعد از بعثت، گناهان کبیره و صغیره، عمدی و سهوی، نفرت آور و غیر نفرت آور و حتی داوری در منازعات، تشخیص موضوعات احکام دینی، مسائل اجتماعی تشخیص مصالح و مفاسد امور و حتی مسائل عادی زندگی هم می شود. نظریه مختار در خصوص گستره عصمت انبیاء، عصمت به نحو مطلق در هر دو بعد نظری و عملی است؛ بدین معنا که علاوه بر اینکه پیامبر در دریافت، حفظ و ابلاغ وحی از هر گونه اشتباه عمدی یا سهوی معصوم است، در قبل یا بعد از بعثت، گناه کبیره یا صغیره عمدی یا سهوی، آشکار یا پنهان، نفرت آور یا غیر نفرت آور هم انجام نداده است.. بنابراین گستره عصمت، عام بوده و همه عرصه های زندگی پیامبران حتی شئون فردی زندگی آنها را نیز شامل می شود. این نظر، دیدگاه مختار اکثر متکلمان امامیه بوده و نظریه ای برتر در مواجهه با شبهاتی است که مبتنی بر ظواهر برخی از آیات و روایات، در موضوع عصمت انبیاء، مطرح می شود.

چکیده ندارد.