چکیده آرایه های گچی از آذین های وابسته به هنر معماری است که از دیر زمان هم پای ساخت بنا بکار می رفته است. تزیین تنگ بری نیز گونه ای از آذین های گچی است که در دوران صفویه رواج و تکامل یافت. این آذین افزون بر جنبه زیباشناسانه، کارکردهای دیگری نیز داشته و این نشان از تدبیر هنرمند ایرانی دارد که در کنار زیبایی به کاربری نیز می-اندیشیده است. این پژوهش، وجوه مشترک نقوش بکار رفته در تنگ بری های چینی خانه ی آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی با نقوش تنگ بری بناهای اصفهان، تکنیک ساخت، تشابه و تفاوت های بکار رفته را بیان داشته به مقایسه ی آنها می پردازد. نتایج این تحقیق بر پایه ی آمیزه ای از مطالعات کتابخانه ای، میدانی و مصاحبه با استادکاران گچکار بنا نهاده شده است. با توجه به مطالعات صورت گرفته، تشابه های بسیاری از جهات مختلف، همچون تکنیک ساخت، مصالح بکار رفته و ...در تنگ بری های چینی خانه و سایر بناهایی که تزیین تنگ بری دارند، وجود دارد. تفاوت های قابل ذکر آن، استفاده از چوب به جای گچ در تقسیم بندی های داخلی، استفاده زیاد از نقوش محرابی، عمق بسیار زیاد تنگ بری ها که رابطه ی مستقیمی با جنبه کاربردی آنها در چینی خانه داشته، به کار گیری آرایه های گچی دیگر در کنار تنگ بری و همچنین تنگ بری های کتیبه ای را می توان نام برد.

در ابتدا، امام زاده های کلاردشت معرفی شدند و ویژگی های آنها از نظر ساختار بنای امام زاده ذکر شد. سپس به طور خاص به بنای امام زاده هادی پرداخته شد .بنای امام زاده هادی دارای دو ستون چوبی پر کار قطور بوده است که امروزه یکی از آنها موجود است. با توجه به کتیبه عربی حک شده بر روی آن، ساخت ستون چوبی مربوط به قرن هشتم تخمین زده شد. موقعیت ستون چوبی باقیمانده در پلان بنا در صفحه 10 به رنگ قرمز مشخص شده است.این ستون با ارتفاع 242 سانتی متر و محیط 170 سانتی متر(در ارتفاع صفر) در قسمت بالا (از ارتفاع 178 تا 242 )هرم 4 وجهی ناقص و درپایین (از کف تا ارتفاع 178) هرم 16 وجهی ناقصی است.شیوه کنده کاری آن مسطح است. در حال حاضر حد فاصل ستون تا سقف با تیری که جایگزین تیر قبلی شده (تیر قبلی ربوده شده است)است،پر شده است.همچنین پای ستون در حال حاضر وجود ندارد و برای ستون پی جدیدی در قسمت زیرین بنا تعبیه شده است.نوع چوب ، پس از انجام آزمایش در آزمایشگاه دانشکده منابع طبیعی کرج، از نوع خرمندی تشخیص داده شد که بومی درختان شمال است.لایه پوششی ستون چوبی در 30 سال اخیر روی آن زده شده است و پس از آنالیز atir-ftir روغن سیر شده است و در حال حاضر آسیب شیمیایی چندانی ایجاد نمی کند(طبق نظر برخی کارشناسان). ph چوب ستون به روش استاندارد تشخیص ph ، بین 5.5-5 است. آسیب هایی که بر ستون وارد شده است شامل آسیب های انسانی(آثار سوختگی و ایجاد حفره در پای ستون و در قسمت بالا به علت برداشتن سرستون اصلی)، آسیب بیولوژیکی از نوع حمله حشره(سوسک چوبخوار آنوبیوم) و همچنین آسیب های مکانیکی است که پس از برداشتن سرستون اصلی به مرور ایجاد شده است. اما مهمترین دسته از آسیبهایی که در زمان قبل از مرمت و حفاظت، این ستون را تهدید می کرده اند، از نوع آسیب بیولوژیکی است.پس از مطالعه مجموعه مقالاتی که در رابطه با پرکننده های چوب وجود دارد، به شناخت بیشتری راجع به مزایای اپوکسی ها به ویژه آرالدیت 1253 رسیده و آزمایش های فنی راجع به توان پرکنندگی این ماده بر روی نمونه چوب خرمندی انجام گرفت. همچنین با توجه به اصل برگشت پذیری مواد مرمتی قابل استفاده، مقالاتی در این رابطه خوانده شد و از نتایج آن جهت کاربرد ماده جداکننده بین چوب و ماده مرمتی(آرالدیت 1253 ) استفاده شد. با توجه به نکات بالا سریشم به عنوان ماده جداکننده بین چوب و ماده پرکننده(آرالدیت 1253) انتخاب شد. در ابتدای فصل پرکننده های طبیعی و مصنوعی برشمرده شدند و مطالعات انجام شده در زمینه پرکننده ها، دسته ای از پرکننده ها را شاخص تر کرده است.این دسته شامل رزین های اپوکسی است که جهت استحکام بخشی و تحکیم در تمامی مرمت های تیرها و قطعات چوبی ساختارهای معماری، اشیاء واقع در محیط های باز، مجسمه های چوبی و پانل-ها استفاده می شوند.در مقاله ای دیگر مربوط به سمپوزیوم 1995 حفره هایی به عمد در چوب ایجاد شده و با مواد مختلفی پرشده اند، آرالدیت 1253 که از نوع چسب های اپوکسی است،بهترین نتیجه را نشان داد.این آرالدیت خمیری همگن است و خواص پرکنندگی عالی دارد.ویزگی های این آرالدیت در جدول 4-1 در صفحه 41 آمده است.نکته با اهمیت در بین مواد پرکننده و چوب این است که خاصیت مقاومت کششی چوب و پرکننده هماهنگ و تقریباّ یکسان باشد آزمایش اولیه(تعیین مقاومت کششی ) به منظور تعیین مقاومت مکانیکی چوب و اپوکسی (آرالدیت 1253)انجام شد.نتیجه آزمایش ،نشان داد که مقاومت آنها تقریباّ یکسان بوده و اپوکسی 1253 در این کار قابل کاربرد است.اما از طرف دیگر مشکل عدم برگشت پذیری را داراست.جستجو برای یافتن ماده ای به عنوان لایه جداکننده بین چوب و اپوکسی شروع شد. در مقاله ای از لیزا الیس و ارلن هگین بوتام 4 ماده، به عنوان زیر لایه(لایه جداکننده) مورد آزمایش قرار گرفتند. در این مقاله آرالدیت 1253 به علت کاربرد گسترده و ارزشمند آن در حفاظت آثار چوبی، به عنوان پر کننده در نظر گرفته شده است. (این اپوکسی قابل تراشیدن بوده و به واسطه دی اکسید تیتانیوم، سیلیکات متبلور، اکسید آهن و رزین فنولی حجیم می شود) 4 ماده ای که به عنوان لایه جداکننده با هم مقایسه شده اند، عبارتند از پارالوییدb-72 وآکریلویید b-67 (علت انتخاب آنها توانایی برگشت پذیری آنها در حلال های با میزان قطبیت پایین است) و دو ماده سریشم و پلیمر بوتوارb-98. مواد جدا کننده به عنوان صفحه نازکی، پیش از کاربرد مواد برگشت ناپذیر به کارمی روند. مطلوب ترین نتایج از آن b-72 است و پس از آن به ترتیب، سریشم و بوتوار. . با توجه به نتایج گراف 4-2 سریشم مایع پیوستگی خوبی با آرالدیت 1253 بوجود آورده است.ضمن آنکه امکان برگشت پذیری سریشم مایع در عمل مهیاتر است. در این فصل، در ابتدا راجع به تمیزکاری اشیای تاریخی صحبت شده و تصمیم گیری راجع به تمیزکاری ستون چوبی و برداشتن لایه پوششی آن انجام شد. از آنجا که آسیب رسان بودن لایه پوششی ، ثابت نشد، تصمیم بر آن شد که این لایه باقی گذاشته شود. از آنجا که ستون دارای آسیب از نوع بیولوژیکی(حشرات) بود ،در پی انتخاب ماده مناسب برای آفت زدایی ستون چوبی ، پس از مطالعه در این مورد، پرمترین انتخاب شده و به عنوان آفت زدا به کار برده شد.مراحل مرمتی اعم از پرکردن حفره شامل مراحل زیر است( لایه سریشمی+گوه چوبی+ اپوکسی 1253+ موزون سازی رنگی).همچنین مناطق کمبود با توجه به کوچک بودن اندازه آنها با حذف گوه چوبی، مانند مراحل پرکردن حفره انجام شد.در آخر پیشنهادهایی برای حفاظت از ستون داده شد.

یکی از مهمترین مسائل در معماری همواره مسئله پوشش دهی فضاها بوده است. این مسئله در مناطقی که امکان به دست آوردن یا استفاده از پوشش های تخت همچون تیر چوبی یا تخته سنگی نیست، خود را بیشتر آشکار می کند. پوشش های ازگ بر اساس یک چفد(آمیزه ای از چند کمان) شکل می گیرند. نکته اصلی در ساخت و پایداری این پوشش ها همان هندسه چفد تشکیل دهده آن می باشد. نوع چفد تاثیر به سزایی در پایداری تاق دارد. از سوی دیگر نحوه ی چیدمان، روش اجرا و نوع مصالح به کار رفته نیز تاثیر بسیاری در پایداری تاق دارد. در بررسی انجام شده در این پژوهش، دو عامل تاثیر گذار در شکل گیری و پایداری تاق آهنگ آجری مورد تحلیل قرار گرفته است. هدف این رساله دست یابی به جایگاه دانش هندسه در پایداری تاق ها بویژه تاق آهنگ اجری ایرانی می باشد. در این زمینه می توان به دنبال پاسخ به این پرسش ها بود که چگونه دانش هندسه نظری و عملی می تواند در پایدار سازی تاق های آهنگ آجری تاثیر گذار باشد؟ آیا مابین هندسه عملی برگرفته از تجارب استادکاران و هندسه نظری هماهنگی های دیده می شود؟ برای این منظور تلاش شد تا اطلاعات به دست آمده از استادکاران در تجارب عملی ایشان با اطلاعات به دست آمده از تحلیل حجمی فرم چفدها و محاسبات ریاضی و همچنین تحلیل پایداری آنها با یکدیگر سنجیده شود. با بهینه کردن شکل چفد سازنده تاق های آهنگ آجری و خشتی می توان گام بسیار موثری در پایدارتر کردن این سازه ها برداشت. یکی از مسائل مهمی که در زمینه دانش هندسه مطرح می باشد، کاربردهای فراوان آن است. دانش هندسه نظری(مسائلی که بر صفحه کاغذ می آید) و هندسه عملی (شیوه های اجرایی) در پیوند با یکدیگر می توانند بسیار در مسائل مربوط به ساختار پوشش های تاقی به ویژه تاق آهنگ در معماری کارا باشند. این پژوهش با در هم آمیختن هندسه نظری و عملی راهکارهایی را در جهت بهینه سازی پوشش های تاق های آهنگ آجری ارائه داده است. لازم به یادآوری است که تاق های آهنگ آجری را به فرم های گوناگون می توان بهینه کرد. با بررسی های انجام شده بسیاری از مواردی که استادکاران مد نظر دارند با محاسبات هندسه نظری و پایداری نیز منطبق شدند.

جایگاه ویژه منبر به عنوان نمادی فرهنگی از هنراسلامی، در برگزاری خطبه، ضرورت پژوهشی ژرف را ایجاب می کند. بخش عمده ای از تحقیقات انجام شده در باب منبرها، پیرامون تاریخ ساخت آن است و بخش کوتاه تری به ویژگی های زیبایی شناختی و نوع مصالح به کار رفته در آن پرداخته اند. در این میان، نیاز به بررسی نقوش اسلامی به کار رفته در منبرها، که مهم ترین پیام تصویری را به مخاطب القا می کند، خود را آشکار می سازد. این پژوهش بر آن است، تا با بررسی نقوش هندسی مورد استفاده بر روی منبرهای تاریخی مساجد شاخص اصفهان، به نوعی دسته بندی و گونه شناسی نقوش به کار رفته در این منبرها دست پیدا کند و میزان در هم آمیختگی این نقوش را با مفاهیم نمادین آشکار سازد. بدین ترتیب نتایج حاصله می تواند در معرفی ارزش های نهفته این عضو مهجور مساجد، مورد استفاده واقع شود و روال بدست آمده می تواند ابزاری هدفمند برای آشنایی و دسته بندی سایر تزیینات هندسی چوبی باشد. در بدست آوردن یافته های این پژوهش، به روش تحلیلی- مقایسه ای؛ از سویی، بررسی اسناد مکتوب و تجزیه و تحلیل کمی آن ها صورت گرفته و از سویی دیگر، صحبت با استادکاران و برداشت های محلی(تحقیق میدانی)، نتایج تحقیق حاصل می شود. نکته قابل توجه این است که در کنار تحقیق کیفی میدانی و بررسی هندسی نقوش، این پژوهش به نقد و بررسی آراء صاحب نظران مختلف که در حوزه مطالعات نظری در این زمینه اظهار نظر کرده اند، می پردازد. در ضمن منظور از مساجد شاخص در این تحقیق مساجد سید، جامع عتیق، حکیم، شاه عباس وآقانور که همگی در شهر اصفهان هستند. با بررسی های انجام شده مشخص شد که در انتخاب نوع چوب، نقوش به کار رفته و قاب بندی اجزای تزئینی مشابهت های شکلی آشکاری می توان دید که مبین معنایی واحد(با توجه به نقش و کارکرد واحد)برای این عنصر اصلی و لاینفک مسجد است

بافت و مراکز باارزش تاریخی و فرهنگی شهرهای ایران مملو از بناهای ارزشمندی است که متأسفانه به علت عدم توجه کافی در حال فرسودگی و زوال هستند. شناخت و احیاء خانه و خانه سازی سنتی به عنوان بخشی از معماری کشورمان ضمن آن که از وجه اقتصادی و رفاه عمومی واجد اهمیت است، درعین حال باعث برقراری پیوند ما با مواریث گذشته و آموزش مجدد از تجارب گرانبهای آنان می گردد. خانه های تاریخی شواهد زنده ای از دوران بسیار مهم تاریخی در ایران اند. وجود این سرمایه های فرهنگی و تهدیداتی که با توسع? جدید متوجه آن هاست، واکنشی سریع را ملزم می کند. موضوع مورد مطالعه( طرح مرمت و احیای خان? یزدی در کرمانشاه) که یک خانه دوره قاجاری است و به صورت دو بخش اندرونی و بیرونی در سه طبقه زیرزمین، همکف و اول ساخته شده است، به رقم آن که در نزدیکی مرکز شهر واقع شده، تاکنون اقدامات مهمی برای شناساندن، حفظ و نگهداری و بازگرداندن حیات مجدد به طور صحیح به آن انجام نشده است. اینک بسیار حیاتی است که ارزش آن شناسایی و جهت استفاده مجدد مورد بررسی واقع شود.این پایان نامه با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی سعی در برآوردن اهداف آن( مرمت و احیاء خان? تاریخی که ضمن ارتقای سطح معنایی و ارزش های بنا، آن را برای آیندگان حفظ کرد) به نگارش در آمده است. به این منظور با مطالعه و شناخت بنا، سعی در شناساندن ارزش های فرهنگی، هنری و تاریخی آن شده و در ادامه در پی تجزیه و تحلیل آسیب های بنا، به طرح مرمت و احیاء آن پرداخته شده است.

ایران از جمله کشورهای زلزله خیز جهان است. 90درصد خاک ایران بر روی نوار زلزله واقع شده است و در کشور ما بسیاری از بناهای ارزشمند تاریخی در معرض تخریب و فرسایش، توسط زلزله هستند. مهمترین ویژگی زلزله در تخریب بنا که با سایر عوامل طبیعی فرسایش تفاوت دارد، وارد کردن تنش به صورت فوری، آنی و بدون هرگونه اخطار قبلی است. میان نوع مصالح و تکنولوژی ساخت بنا و میزان آسیب پذیری آن در برابر زلزله ارتباط مستقیم وجود دارد. به همین علت پیش از هرگونه اقدام جهت حفاظت از میراث فرهنگی، تحلیل صحیح رفتار لرزه ای ساختمان ها بر اساس طبیعت ویژه ی آنها امری ضروریست. با این اقدام می توان با شناسایی نقاط آسیب پذیر ساختار در برابر شدت های مختلف زلزله، روش های مناسب بهسازی لرزه ای را که تا حد امکان ایمن، غیرمخرب، موثر و غیر آشکار باشند بررسی و معرفی نمود. در این پژوهش علاوه بر مطالعات تاریخی و بررسی های میدانی صورت گرفته، با استفاده از نرم افزار ansys14 آسیب پذیری ساختمان دیوان خانه ی مجموعه عمارت مسعودیه مورد سنجش قرار گرفته و میزان آسیب پذیری آن در برابر 3 زوج شتاب نگاشت مختلف تعیین، و سپس بر اساس دستورالعمل های موجود جهت بهسازی لرزه ای ساختمان های با مصالح بنایی، پیشنهادات نهایی ارائه شده است. در این راستا وضعیت موجود ساختمان و همینطور معیارهای اصالت و حفاظت هنگام مداخله در ابنیه ی میراث فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است. نتایج حاصل حاکی از آن است که ساختمان دیوان خانه به شدت در برابر زلزله آسیب پذیر است و در صورت وقوع این پدیده ی طبیعی دچار آسیب فراوان و یا تخریب کامل خواهد شد.

مناره ها به سبب ارتفاع و نوع ساختار فرمی خاصشان به عنوان یکی از شاخص ترین بناهای معماری ایرانی محسوب می شوند. از آن جایی که اکثر راه های قدیم ایران از مناطق کویری عبور می کردند، با حرکت شن های روان در کویر، جاده ها از دید محو می شدند؛ لذا نشانه ها، برج ها و مناره هایی متعددی در بخش مرکزی ایران، کنار جاده و ورودی شهرها ساخته می شدند. با توجه به آسیب هایی که در طول زمان بناهای سنتی را مورد تهدید قرار می دهد، مناره ها همچون سایر آثار تاریخی در معرض تخریب قرار می گیرند. این امر ضرورت شناسایی دانش های نهفته در مناره ها را با مطالعه دقیق آن ها، به خوبی آشکار می کند. از نقاط تجمع این مناره ها می توان به شهر اصفهان و منطقه شرق آن اشاره کرد. این پژوهش بر آن است تا با در نظر گرفتن تعدد مناره های سلجوقی در اصفهان به گونه شناسی فرمی مناره های این دوره پرداخته و شیوه ساخت و مرمت آن ها را با مطالعات میدانی و مصاحبه با استادکاران مجرب مورد بررسی قرار دهد. همچنین در راستای مطالعات انجام شده و استفاده عملی از آن ها، به ارائه نمونه موردی مناره گار، شناخت، آسیب شناسی و طرح مرمت آن بپردازد. این مناره یکی از مناره های آجری دوره سلجوقی در روستای گار در 22 کیلومتری اصفهان در مسیر جرقویه است که با توجه به قدمت تاریخی و دو راه پله ای بودن و... حائز اهمیت است. سوالات اصلی این تحقیق عبارتند از: 1 -طرح مرمت مناره گار به چه صورت است؟ -2 دانش هندسه چه تأثیری در ساخت و شکل نهایی مناره های ایرانی دارد؟ -3 تکنیک ساخت مناره گار چگونه بوده است؟ -4 چگونه می توان با شناخت عوامل آسیب زا طرح مرمت مناسبی برای آن ها ارائه داد؟ در راستای اهداف ذکر شده، ابتدا با مطالعات کتابخانه ای و بازدید مستقیم از مناره‏های متفاوت زمینه ای برای شناخت اولیه فراهم شد. سپس با بررسی های میدانی ، محدوده طراحی و مناره های سلجوقی اصفهان و شرق آن، شناسایی دقیق سوژه صورت گرفت. با توجه به پژوهش های کتابخانه ای و میدانی، دسته بندی معماری منسجمی از انواع مناره های سلجوقی اصفهان انجام گرفت و اطلاعات دقیقی در مورد تک تک اجزای مناره های اصفهان و سازه آن ها جمع آوری شد. در نهایت طرح مرمت مناره گار ارائه شده است.

بخش برجسته ای از معماری ایرانی را می‏توان در بافت‏های تاریخی آن مشاهده‏کرد. به همین علت شناخت و پژوهش در زمینه بافت و بناهای تاریخی به عنوان یک میراث گرانبها بسیار اهمیت دارد. این اهمیت و دقت نظر تا بدانجاست که پس از شناخت جامع آنها، برای حفظ تاریخ سرزمین‏ و انتقال به نسل آینده به محافظت و مرمت این میراث پرداخته‏می‏شود. مسجد جامع گلپایگان از بناهای با ارزش دور? سلجوقی شهرستان گلپایگان با ویژگی‏های منحصر به فرد خود یکی از این میراث گرانبهاست که حفظ و نگهداری آن اهمیت فراوانی دارد. هست? اولیه این مسجد مربوط به دوره سلجوقی است، که در دوره‏های قاجار بخش‏هایی به آن الحاق شده و به صورت ایوان‏دار تبدیل شد و در نهایت در اوایل انقلاب، شبستان شمالی آن تخریب و به صورت معاصر نوسازی شده‏است. متاسفانه به علت عدم آگاهی از ارزش‏های تاریخی و معماری این بنا، آسیب‏های بسیاری بر آن وارد شده‏است. مشکل عمده این بنا آسیب‏های رطوبتی و منظری و از بین رفتن حریم بنا می‏باشد. بدین ترتیب از اهداف این پژوهش آن است که به شناخت معماری بنا و بررسی آسیب‏ها و معضلات وارده بر آن بپردازد، که در نهایت به ارائه راهکارهای مرمتی مسجدجامع گلپایگان بیانجامد. بیشتر مطالعات دربار? مسجد جامع گلپایگان در رابطه با شرح دستیابی کتیبه کف شبستان و شناخت کتیبه‏ها و بررسی گرافیکی نقوش تزیینی وکتیبه‏های مسجد جامع انجام شده‏است. روش تحقیق در این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر نمونه‏گیری موردکاوی و روش تجزیه و تحلیل از نوع کیفی و کمی می‏باشد. لذا این پژوهش با ابزارهای گردآوری مطالعات میدانی و کتابخانه‏ای به بررسی شناخت مسجد جامع گلپایگان و ارائه طرح مرمت با توجه به آسیب‏های وارده پرداخته‏است.

شهرستان خمین منطقه ای تاریخی با قدمتی بسیار طولانی است . از بین آثار باقی مانده حمامی متعلق به اوایل قاجار در یکی از روستاهای خمین به نام لکان وجود دارد. این پژوهش بر آن است که با ارایه طرح درمان اثر و بررسی گزینه های ممکن و شایسته در راستای احیای اثر و شناساندن آن به عنوان یکی از آثار زیبای معماری دوره قاجار گام بردارد؛ تا ضمن آگاه کردن مردم منطقه از وجود چنین اثر با ارزشی، اثر نام برده در مقیاس فرا منطقه ای نیز مطرح شده و به جذب گردشگر کمک کند.